Γιατί οι κοινότητες ονομάζονται «ισραηλιτικές» και όχι «εβραϊκές»

Στην προηγούμενη ανάρτηση μιλήσαμε για το τι σημαίνουν οι όροι «εβραίος», «ισραηλίτης», «ιουδαίος» και «ισραηλινός». Την σημερινή εποχή οι λέξεις «εβραίος» και «ισραηλίτης» περιγράφουν ακριβώς το ίδιο άτομο και δεν έχουν καμμία απολύτως εννοιολογική διαφορά μεταξύ τους. Ομως, όπως γνωρίζουμε, υπάρχει μια περίεργη διάσταση μεταξύ του πως θα αποκαλέσει ένας χριστιανός έναν εβραίο, πως θα αποκαλέσει ο ίδιος ο εβραίος τον εαυτό του και πως το Κράτος.  Ολοι ξερουμε το “εβραίος” αλλά τότε γιατί χρησιμοποιούμε τον όρο “ισραηλίτης”;

Πιστεύεται οτι η χρήση του όρου «ισραηλίτης» ξεκίνησε στην Ευρώπη ως μια προσπάθεια να γίνει μια καινούργια αρχή την εποχή που οι εβραίοι έγιναν νομικά ισότιμοι πολίτες με την Γαλλική Επανάσταση και τους ναπολεόντειους πολέμους. Ο όρος «εβραίος/juif» με την πάροδο του χρόνου είχε γίνει μια υβριστική λέξη και ήταν συνώνυμη με τα γνωστά αντισημιτικά στερεότυπα – κάτι σαν το ελληνικό “οβριός”. Οπότε στην προσπάθεια να αποκοπούν οι νέες εβραϊκές κοινότητες από τους αρνητικούς συνειρμούς μετονομάστηκαν, με πρωτοβουλία των «μορφωμένων» κύκλων αποφεύγοντας την χρήση της «βρώμικης» λέξης εβραίος και ξανα-αποκτώντας το κύρος ενός λαού της Βίβλου μέσω του βιβλικού όρου «ισραηλίτης». Η υιοθέτηση της λέξης έγινε σχεδόν έναν αιώνα πριν την δημιουργία του σιωνισμού και της θέσης οτι ο εβραϊσμός αποτελεί μια πολιτική εθνότητα και όχι θρησκεία, άρα η θεωρία οτι έγινε για να τονισθεί μια εθνοτική καταγωγή διαψεύδεται από την ίδια την Ιστορία. Δυστυχώς ο εθνοτικός προσδιορισμός που υιοθετήθηκε από το Ισραήλ είναι ισραηλινός και η φωνητική ομοιότητα με το ισραηλίτης δημιουργεί όντως προβλήματα.

Στο Dictionnaire historique de la langue française διαβάζουμε μια παρόμοια εξήγηση από τον γάλλο λεξικογράφο Ray:

«À partir du milieu du XIX s., le mot [juif] reflète la montée du racisme antisémite ; des lors, les emplois insultants en apellatifs, les synonyms injurieux et la création de dérivés péjoratifs sont plus actifs. À certaines époques, on a conseillé d’éviter le mot au profit d’israélite, plus neutre, mais il a été repris et revendiqué (conscience juive, renouveau juif), un peu à la manière de nègre»

Επίσης το ειδικό βάρος του όρου «ισραηλίτης» απεικονίζεται στην έκφραση un bon Israélite «άνθρωπος ειλικρινής και ακέραιος» (με αφετηρία την Κ.Δ., Ιωάνν. 1:47). Αρα δεν είναι παράλογο να υποθέσουμε οτι όντως η υιοθέτηση του όρου «ισραηλίτης» υπήρξε ένα είδος πρόδρομου politically correct της εποχής από τους μη-εβραίους της εποχής. Η χρονική εμφάνιση του όρου στην Γαλλία γύρω στο 1700 και η διατήρηση του ως τις αρχές του 20ου επιβεβαιώνουν την υπόθεση αυτή.

Η επιρροή της Γαλλίας στην ελληνική πολιτισμική παράδοση, (αντικατοπτρίζεται από την συμμετοχή της Ελλάδα στην Οργάνωση Γαλλοφωνίας μέχρι και σήμερα) και τα ήθη της εποχής που ζητούσαν «λόγιες» λέξεις οδήγησαν στην αποφυγή της αναπαραγωγής της «βρώμικης» λέξης εβραίος, (πολύ κοντινή στο σχεδόν υβριστικό οβριός) από το Ελληνικό Κράτος και τις εφημερίδες. Ετσι επικράτησαν ο εκλεπτυσμένος, γαλλικής και Βιβλικής καταγωγής γαρ, όρος «ισραηλίτης» και λιγότερο συχνά ο «ιουδαίος». Η επιβίωση του όρου «ισραηλίτης» μέχρι σήμερα συνδέεται με την επιβίωση της καθαρεύουσας μέχρι τη δεκαετία του ’70 και την συντηρητικότητα που χαρακτηρίζει το ελληνικό κράτος. Ας μην ξεχνάμε οτι δεν είναι η μοναδική περίπτωση επιβίωσης  όρου της καθαρεύουσας, πχ ακόμα χρησιμοποιούμε το Ηνωμένες Πολιτείες αντί του ορθού στη δημοτική Ενωμένες Πολιτείες. Αλλωστε οι Ισραηλιτικές Κοινότητες δεν έχουν καν την νομική δυνατότητα να αλλάξουν όνομα αφού η ίδρυση τους ορίζεται με λεπτομέρειες από τον νόμο 2456/1920 «περί ισραηλιτικών κοινοτήτων» που διέπει την λειτουργία τους

Συνοψίζοντας, η άποψη μου είναι οτι η επικράτηση του όρου στην Ελλάδα έγινε, (ο κάθε λόγος ισχύει από μόνος του ή σε συνδυασμό με τους άλλους):

1. λόγω της επίδραση της Γαλλικής κουλτούρας τόσο στην Ελλάδα, όσο και στον ίδιο τον Ελληνικό Εβραϊσμό μέσω της Alliance,
2. την αποφυγή του «βρώμικου» όρου εβραίος,
3. ο νέος όρος έδινε κύρος χάρη στην Βιβλική του κληρονομιά.

Οτι αποτελούσε ξένη προς τους εβραίους πρωτοβουλία, αν και όχι δυσάρεστη, ενισχύεται από μερικά γεγονότα που αφορούν τους αυτοπροσδιορισμούς που υιοθετούσαν οι ίδιοι οι Εβραίοι Ελληνες.

Ο πρώτος είναι η ονομασία του εβραϊκού πολιτικού κόμματος στις εκλογές του 1926 – “Εβραϊκή Πολιτική Ένωσις”. Ο δεύτερος είναι ένα κοινοτικό έγγραφο του 1943 στα ισπανοεβραικά όπου η κοινότητα αυτοχαρακτηρίζεται ως Communita Djudia de Thessaloniki. Επιπλέον έχουμε την παρουσία της δίγλωσσης εβραϊκής εφημερίδας La Tribune Juive/Το Εβραικό Βήμα το 1925. Καν σύγχρονα εβραϊκά ιδρύματα όπως το Εβραϊκό Μουσείο της Ελλάδας και το Εβραϊκό Μουσείο της Θεσσαλονίκης ονομάζονται «εβραϊκά» και όχι «ισραηλιτικά». Από εκεί και πέρα προσφέρω και την προσωπική μου μαρτυρία οτι η εξήγηση που μου δίνονταν στην παιδική μου ερώτηση γιατί λέμε οτι είμαστε εβραίοι αλλά μας γράφουν ισραηλίτες (στα απολυτήρια του Δημοτικού, στα πιστοποιητικά γεννήσεως, στην ταυτότητα), ήταν οτι σημαίνει το ίδιο πράγμα αλλά είναι “πιο επίσημο”. Επίσης χαρακτηριστικό είναι ότι στα σημερινά εβραϊκά κοινοτικά έντυπα στην δημοτική οι εβραϊκές κοινότητες του εξωτερικού ονομάζονται όντως “Εβραϊκές” και μόνο οι ελληνικές κοινότητες συνεχίζουν να ονομάζονται “Ισραηλιτικές”.

Με άλλα λόγια το «ισραηλίτης» αποτέλεσε ένας εξωτερικός χαρακτηρισμός ο οποίος υιοθετήθηκε από τις εβραϊκές κοινότητες προς τέρψη τρίτων, ενώ οι ίδιες διατήρησαν το εβραίος/djudio. Η διατήρηση μέχρι σήμερα έχει να κάνει σχέση με τη συντηρητικότητα του Κράτους, την έλλειψη αντιδράσεων εκ μέρους του Ελληνικού Εβραϊσμού που άλλωστε δεν έχει κάποιο λόγο να αντιδράσει και οτι το «ισραηλίτης» εμφανίζεται πιο αριστοκρατικό οπότε πολλοί το υιοθετούν εν είδη πολιτικής ορθότητας (όπως παλιά θεωρούνταν στην Ελλάδα πιο πολιτικά ορθό να αναφέρεσαι σε «αθίγγανους» αντί για «γύφτους»).

Η μαρτυρία του Antonio Boari, στελέχους της Democrazia Cristiana στην Ιταλία είναι ενδεικτική για την κατάσταση στις αρχές του αιώνα όπου το «εβραίος» ήταν σχεδόν υβριστική λέξη:

Τότε – και εγώ το θυμάμαι καλά – ούτε που προφέρονταν η λέξη «εβραίος». Και όχι μόνο αυτό, όταν δεν μπορούσες να το αποφύγεις χρησιμοποιούνταν η λέξη «ισραηλίτης» για να ξεχωρίσεις ένα διαφορετικό θρησκευτικό πιστεύω.

Κατά την ταπεινή μου άποψη αυτό το απόσπασμα συνοψίζει άριστα και το όλο θέμα.

///

English Summary:

This article, again in greek, deals with the establishment of the word «Israelite» to define officially the jewish population of Greece, instead of using the common appellative «Jew». It explains how «Israelite» became the politically correct word in the 19th century since the word «Jew» had become a pejorative term and how Greece borrowed this word from the french language, (being under the french cultural egemony). Also it illustrates the reasons behind it’s survival today in Greece in a curious state where Greek Jewry addresses itself as «israelites» in official occasions and as «εβραίοι/jews» in all others.
—