Μια σαλονικιώτικη συναγωγή στο Τελ Αβίβ/ A salonican synagogue in Tel Aviv

Ελληνικά (english translation follows)

Όταν βρίσκομαι μπροστά από περιπτώσεις σαν και αυτή δεν μπορώ να εκφράσω τα συναισθήματα μου – από την μια αισθάνομαι περήφανος για την τεράστια έκταση της σαλονικιώτικης εβραϊκής παράδοσης σε όλο τον κόσμο και από την άλλη αισθάνομαι θλίψη και περιφρόνηση για μια πόλη σήμερα που αρνείται πεισματικά να έρθει σε ειρήνη καν με την σύγχρονη εβραϊκή παρουσία που είναι κληρονόμος της τεράστιας αυτής παράδοσης.

Αποψη του κοχυλιού από ψηλά/Πηγή:telavivinf.com

Πρόσοψη, απέναντι το σεφαραδίτικο εσωτερικό/Πηγή:hanneorla

Η Συναγωγή Εϊχάλ Γεουντά (στα εβραϊκά: בית הכנסת היכל יהודה‎, Beit haKnesset Hechal Yehuda) αποτελεί μια δωρεά της οικογένειας Ρεκανάτι στην πόλη του Τελ Αβίβ που γιορτάζει φέτος τα 100 της χρόνια. Η οικογένεια Ρεκανάτι, της οποίας το όνομα προέρχεται από την πόλη του Πόρτο Ρεκανάτι στην Αδριατική, ήταν μια από τις επιφανείς οικογένειες της πόλης ιδιαίτερα κατά τον 19ο και 20οαιώνα, με τον Λεόν Ρεκανάτι να είναι πρόεδρος της Κοινότητας της Θεσσαλονίκης την δεκαετία του ’30 και αντιδήμαρχος στο Δημοτικό Συμβούλιο. Τα αντιεβραϊκά μέτρα των κυβερνήσεων Βενιζέλου και το ακραίο αντισημιτικό κλίμα που κυριαρχούσε στην πόλη μετά την ανταλλαγή των πληθυσμών το 1923, που κορυφώθηκε με το πογκρόμ της εβραϊκής συνοικίας Κάμπελ στην Θεσσαλονίκη και μετέπειτα αθώωση των υπευθύνων, οδήγησαν χιλιάδες εβραίους της πόλης στην μετανάστευση – σημαντικό μέρος μετακινήθηκε στην Γαλλία όπου ήδη υπήρχε μια οργανωμένη μεγάλη κοινότητα σαλονικιών εβραίων, ενώ ένα μεγάλο ποσοστό οδηγήθηκε στην τότε Παλαιστίνη. Ο Λεόν Ρεκανάτι, ένθερμος σιωνιστής, αποφάσισε οτι το πογκρόμ του Κάμπελ αποτελούσε απλώς ένα δείγμα στο τι θα επακολουθούσε σε μια αντισημιτική Ευρώπη και μαζί με μια ομάδα σαλονικιών λιμενεργατών, (οι λιμενεργάτες και χαμάληδες της πόλης, το βαθύ προλεταριάτο μαζί με τους καπνεργάτες, ήταν σχεδόν αποκλειστικά εβραίοι), μετανάστευσαν στην Παλαιστίνη. Εκεί οι λιμενεργάτες αποτέλεσαν τον πυρήνα στον οποίο βασίσθηκε η ανάπτυξη των ισραηλινών λιμανιών της Χάϊφας και σε μικρότερο βαθμό του Τελ Αβιβ, ενώ ο Λεόν Ρεκανάτι δημιούργησε την πρώτη σεφαραδίτικη ιδιωτική τράπεζα, την Palestine Discount Bank που μετονομάστηκε μετά τον Πόλεμο της Ανεξαρτησίας του 1948 σε Israel Discount Bank και μετεξελίχθηκε στην μεγαλύτερη ιδιωτική τράπεζα του Ισραήλ.

Οι Ρεκανάτι συνέχισαν το φιλανθρωπικό τους έργο που περιλαμβάνει από την βοήθεια στο Τσουρ Μωσέ, ένα ελληνοεβραϊκό χωριό στο Ισραήλ, έδρες Οργάνωσης και Διοίκησης επιχειρήσεων σε πανεπιστήμια του Ισραήλ, μέχρι και την προώθηση του ενδιαφέροντος στο ισραηλινό διαστημικό πρόγραμμα – εδώ ο ιστότοπος του ιδρύματος.  Στα πλαίσια αυτής της δραστηριότητας χρηματοδότησαν την δημιουργίας μια συναγωγής στο Τελ Αβίβ που παράλληλα θα αποτελούσε μνημείο στους 55.000 εβραίους σαλονικείς που δολοφονήθηκαν κατά την διάρκεια του Ολοκαυτώματος κυρίως στο Άουσβιτς αλλά και στην ίδια την Ελλάδα στα στρατόπεδα του Παύλου Μελά ή σε καταναγκαστική εργασία στην Αλεξάνδρεια Ημαθίας, το Λιανοκλάδι ή την Χαλκιδική.

Η συναγωγή είναι έργο των αρχιτεκτόνων Γιτζάκ Τολεντάνο και Ααρών Ρούσο και το σχήμα της είναι αυτό ενός κοχυλιού, σε ανάμνηση των κοχυλιών της παραλίας της Θεσσαλονίκης που ήταν κοινά πριν την τσιμεντοποίηση της παραλίας αλλά ακόμα είναι κοινά στην ανατολική Θεσσαλονίκη. Αυτό το ιδιαίτερο σχήμα της έχει κερδίσει το παρωνύμιο Συναγωγή του Κοχυλιού πέρα από το επίσημο όνομα της, ενώ αλλιώς είναι γνωστή ως Συναγωγή Ρεκανάτι ή αλλιώς Συναγωγή των Σαλονικιών, (σαλονικάϊμ).  Το επίσημο όνομα Εϊχάλ Γεουντά σημαίνει στα ελληνικά Οίκος του Ιούδα, (όχι του Ισκαριώτη προφανώς αλλά μια από τις 12 Φυλές του Ισραήλ). Η συναγωγή αποτελεί συχνή στάση σε τουρ αρχιτεκτονικού ενδιαφέροντος και θεωρείται μιας από τις πλέον ενδιαφέρουσες αρχιτεκτονικά στο Ισραήλ, (χαρακτηριστικό είναι το άρθρο του Independant που την προτείνει ως μέρος ενός 48ωρου break στο Τελ Αβίβ). Ιδιαίτερο χαρακτηριστικό της είναι η εξαιρετική εσωτερική αρχιτεκτονική που επιτρέπει και στους 600 ανθρώπους να βλέπουν και να ακούν από οποιοδήποτε σημείο. Επίσης αξίζει να σημειωθεί η προσπάθεια της συναγωγής να διατηρηθούν τα σαλονικιώτικα έθιμα όπως η ιδιαίτερη σαλονικιώτικη μουσική παράδοση και το σαλονικιώτικο τελετουργικό – ενώ προφανώς η συναγωγή είναι διαρρυθμισμένη εσωτερικά σύμφωνα με το σεφαραδίτικη αρχιτεκτονική.

Τα ανάγλυφα είναι έργα του Ιεζεκιήλ Κιμχή (Καμχή ;), ενώ τα βιτρώ είναι έργο του Ιωσήφ Σεαλτιέλ (Σαλτιέλ ;). Τα επίθετα είναι τυπικά ελληνοεβραϊκά, γεγονός που με κάνει να υποπτεύομαι οτι ισραηλινοί καλλιτέχνες ελληνικής καταγωγής συμμετείχαν στην δημιουργία. Η συναγωγή αποτελεί μια από τις σημαντικότερες σεφαραδίτικες συναγωγές σε ολόκληρο το Ισραήλ και σημαντικό μέρος των μελών της είναι ελληνοεβραίοι μετανάστες στο Ισραήλ – ταυτόχρονα επιτελεί ημιεπίσημα την λειτουργία ενός μνημείου στην μνήμη της σαλονικιώτικης πλευράς της Σοά/Ολοκαυτώματος στην Ελλάδα, (το επίσημο ισραηλινό μνημείο βρίσκεται στην Κοιλάδα των Κοινοτήτων στο Μουσείο του Ολοκαυτώματος Γιαντ Βασέμ στην Ιερουσαλήμ).

_

Άποψη από κοντά – στα αριστερά επιγραφή που αφιερώνει τη συναγωγή στην Θεσσαλονίκη / Πηγή: wikimedia

Απλώς ως επίλογο αξίζει να σημειώσουμε οτι κάτι τέτοια δεν θα μπορούσε ποτέ να χτιστεί στην Ελλάδα μιας και η ανέγερση μιας συναγωγής απαιτεί την έγγραφη άδεια από τον οικείο Μητροπολίτη αλλά και για τους ίδιους λόγους που ο Δήμος της Θεσσαλονίκης αρνήθηκε διαχρονικά την δημιουργία ενός Μνημείου στη Σοά/Ολοκαύτωμα, ενώ ακόμα και σήμερα δηλώνει επίσημα οτι η δολοφονία των σαλονικιών εβραίων δεν τον αφορά.

Υγ. Για περισσότερες φωτογραφίες για τους αναγνώστες με αρχιτεκτονικά ενδιαφέροντα μπορείτε να επισκεφτείτε την Hanneorla @ Flickr, την Σάντα Κάουφμαν, curiousl @ flickr γιατί ειλικρινά οι ελάχιστες φωτογραφίες που παρέθεσα αδικούν αυτό το πανέμορφο κτίσμα, ο SK έχει επίσης μια υπέροχη αεροφωτογραφία του Τελ Αβίβ εδώ.

English

When I find myself in front of cases such as this I find extremely difficult to express my feelings; in some ways I find myself proud of the huge extent of the Salonican Jewish tradition but on the other hand I cannot but feel sad and contempt for a modern Thessaloniki which stubbornly denies  to come in peace even with its contemporary Jewish presence which is heir of this huge tradition.

View of the "Shell" from above/Source:telavivinf.com

Main view/source:hanneorla

The Heychal Yehuda Synagogue (in Hebrew: בית הכנסת היכל יהודה‎, Beit haKnesset Hechal Yehuda) is the fruit of a donation by the Recanati family to the city of Tel Aviv which celebrates its 100 years this year. The Recanati family, whose name derives from Porto Recanati in Adriatic Italy, was one of the prominent families in Salonica especially in the 19th and 20th century with Leon Recanati being the Chairman of the Jewish Community of Thessaloniki and vice-Mayor of the city. The anti-Jewish laws enacted by the Venizelos governments and the antisemitic climate of the city after the greco-turkish exchange of populations in 1923, which climaxed in the Kambel District Pogrom in Salonica, forced thousands of Salonican Jews to emigrate; an important part was directed to France where an established Salonican Jewish community already existed, while another part headed to Palestine. Leon Recanati, a fervent zionist, decided that the Kambel Pogrom was just the start for what was about to happen in an increasingly antisemitic Europe and together with a group of salonican port workers, (the proletariat of the port of Salonica was decidedly Jewish), emmigrated to Palestine. The port workers went to become the cornerstone of the growth of the israeli ports of Haifa and in a lesser degree of Tel Aviv, while Leon Recanati founded the first sephardic bank of Israel with the Palestine Discount Bank, after the War of Independence in 1948 being renamed Israel Discount Bank, which later evolved into the largest private bank of Israel.

The Recanati continued with their charity work which includes help to the Greek-Jewish village of Tzur Moshe, various chairs in israeli universities and even a project to increase interest in the israeli space program – here you can find the site of the foundation. Within this framework they financed the creation of a synagogue in Tel Aviv which would serve also a monument to the  55.000 Salonican Jews murdered mainly in Auschwitz but also in mainland Greece in the Pavlos Melas camp and in forced labor in Alexandria Imathias, Litochoro and Chalkidiki.

Glasses

The synagogue is work of the architect Yitzak Toledano and the engineer Aaron Russo and its shape is one of a seashell resembling the shells of the Salonica beaches which were common before the cementification of the promenade but still exist in eastern Salonica. This particular shape has earned her the nickname Seashell Synagogue besides it’s official name, while it is also known as the Recanati Synagogue or the Synagogue of the Salonicans, (salonikaim). It’s official name means the House of Judas, (not Judas the Iscariot of course but one of the 12 tribes). The synagogue is often part of architectural tours of Tel Aviv and is considered one of the most interesting ones, architecturally, in all of Israel, (indicative is the Independent article suggesting it as part of a 48hour break in Tel Aviv). A particular feature is the ability of all 600 persons to see and hear from any point. A special note is to be made for the worthy efforts of the synagogue to maintain it’s salonican customs like the particular salonican music tradition and the salonican rituals, while obviously the interior follows the sephardic style

The relief is work of Yezekiel Kimchi (Kamchi ?) and the glasses belong to Joseph Shealtial (Saltiel ?). The names are typical among Greek Jewry so I suspect that israeli artists of greek origin where also involved in the project. The synagogue is among the most important sephardic synagogues in Israel and an important part of its congregation are Jewish Greek immigrants to Israel – it also acts as a semi-official physical monument dedicated to the memory of the Salonican aspect of the Shoah in Greece, (the official Israeli memorial can be found in the Valley of the Communities the Holocaust Museum of Yad VaShem in Jerusalem).

_

An upclose view-on the left one can see the dedication to Thessaloniki/ source: wikimedia

As an epilogue I would like to point out that such a project would never be possible in Greece since the creation of a synagogue requires the written permit of the local Greek Orthodox Metropolite but also for the same reasons which the Municipality of Thessaloniki has officially denied the creation of a Holocaust Monument and even today states that the murder of Salonican Jews is of no concern of his.

PS. For more photos for the readers with architectural interests you can head to Hanneorla @ Flickr source for many of the photos, Sanda Kauffman also source of photos, curiousl @ flickr because the few photos I have here are not doing justice to this magnificent building, SK also has a fantastic aerial shot of Tel Aviv here.