H τριλογία Σαλέμ: Ραφαέλ Σαλέμ, μαθηματικός/ The Salem trilogy: Raphael Salem, mathematician

Eλληνικά (english translation follows)

Ο Ραφαέλ Σαλέμ αποτέλεσε τον λόγο που ξεκίνησε αυτή η τριλογία όταν επισκέφθηκα ένα ιστότοπο του Πανεπιστημίου St.Andrews όπου αναφέρονταν οι μεγαλύτεροι μαθηματικοί ανα χώρα γέννησης. Στην Ελλάδα, μετά τους κλασσικούς της αρχαιότητας, υπήρχαν μόνο τα ονόματα των Τσαχίτ Αρφ και  του Ραφαήλ Σαλέμ, ενώ η συνειδητοποίηση οτι πατέρας του ήταν ο γνωστός Εμμανουέλ Σαλέμ ξύπνησε το ενδιαφέρον μου.

Το πρώτο κομμάτι για την Οικία Σαλέμ στην Θεσσαλονίκη εδώ.
Ο πατέρας του Εμμανουέλ Σαλέμ, επιφανής δικηγόρος και homme d’influence της Θεσσαλονίκης εδώ.

Το σπίτι όπου γεννήθηκε και μεγάλωσε στην Θεσσαλονίκη/ Πηγή: Ραδάμανθυς

Ο Ραφαέλ Σαλέμ γεννιέται στην Θεσσαλονίκη, στην «Οικία Σαλέμ» της οδού Βασ.Ολγας στις 7/11/1898 που είδαμε εδώ σε μια από τις πιο επιφανείς σεφαραδίτικες οικογένειες της πόλης, γιος του Εμμανουέλ και της Φορτουνέ. Παρά την γαλλική παιδεία της οικογενείας γράφεται στο ιταλικό γυμνάσιο και ζει στην πόλη μέχρι το 1914 όταν ο Εμμανουέλ Σαλέμ στέλνει την οικογένεια του στο Παρίσι. Εκεί ολοκληρώνει το Γυμνάσιο που είχε ξεκινήσει στην Θεσσαλονίκη και αποκτά το Πτυχίο της Νομικής παρά την κλίση του στα μαθηματικά. Αν και αρχικά εργάζεται ως διευθυντής μιας μεγάλης γαλλικής τράπεζας, σύντομα αποκτά πτυχίο Μηχανικού και αργότερα ένα διδακτορικό στα Μαθηματικά, χάρη στην πίεση φίλων που είχαν δει το ταλέντο του.

Με την έναρξη του Β’ΠΠ επιστρατεύεται και βρίσκεται στην Αγγλία ως μέλος της αγγλογαλλικής επιμελητείας και έτσι καταφέρνει να φυγαδεύσει την οικογένεια του, (το  1923 παντρεύεται την Αντριανα Τζεντίλι ντι Τζιουζέπε και μεταξύ των 3 παιδιών του βρίσκουμε τον Λιονέλ Σαλέμ, επιφανή πανεπιστημιακό καθηγητή που δραστηριοποιήθηκε στην Χημεία και στην εκλαΐκευση της επιστήμης), πριν την είσοδο των γερμανών. Δυστυχώς η μητέρα του, η αδερφή του, ο άντρας της και ένας από τους δυο γιούς τους δεν γλυτώνουν και χάνονται ανάμεσα στα 6.000.000 δολοφονηθέντων εβραίων.

ο Ραφαέλ Σαλέμ /Πηγή: προσωπ.αρχείο

πηγή: Πανεπ.Ρουέν

Το 1941 ο Ρ.Σαλέμ μεταναστεύει στις ΗΠΑ όπου διδάσκει ως λέκτορας και μετέπειτα ως καθηγητής στο γνωστό Ινστιτούτο Τεχνολογίας της Μασαχουσέτης MIT – επίσης γίνεται επισκεπτών καθηγητής στο Χάρβαρντ και στο Στάνφορντ. Αποκτά έδρες τόσο στο Πανεπιστήμιο της Καέν, όσο και στο Πανεπιστήμιο της Σορβόνης όπου και εγκαθίσταται μετά το 1955. Παράγει σημαντικό έργο στην μελέτη της ανάλυσης Φουριέ (ο j95 εξηγεί γιατί είναι σημαντική εδώ) που αποτελεί το επίκεντρο της καριέρας του, ενώ εισάγει την ιδέα των τυχαίων μετρήσεων στην αρμονική ανάλυση. Προς τιμή του άλλωστε ονομάζονται οι αριθμοί Σαλέμ, (πληροφορίες εδώ και αναλυτική μαθηματική παρουσίαση εδώ), ενώ η μνήμη του διαιωνίζεται από το Εργαστήριο Μαθηματικών «Ραφαέλ Σαλέμ» του Πανεπιστημίου της Ρουέν, (ιστότοπος). Ιδιαίτερα γνωστό είναι το Βραβείο «Ραφαήλ Σαλέμ» (Prix Salem) που απονέμεται σε μαθηματικούς που ασχολούνται με την Μιγαδική και Αρμονική Ανάλυση και μάλιστα ο πρώτος βραβευθείσας ήταν ο Νικόλαος Βαρόπουλος, ενώ το 1980 απονεμήθηκε στον γνωστό μαθηματικό Στυλιανό Πηχωρίδη. Στο τέλος ας σημειώσουμε οτι μεταξύ των συνεργασιών του συμπεριλαμβάνεται και ο Νόρμπερτ Βίνερ, διεθνώς γνωστός ως πατέρας της επιστήμης συστημάτων/cybernetics, με τον οποίο έγραψαν ορισμένες κοινές εργασίες και ο οποίος έτυχε και αυτός να είναι εβραίος αλλά ασκενάζι.

πηγή:Πανεπ.St.Adrews

Προφανώς δεν τον γνώρισα αλλά αν κάτι μου έκανε εντύπωση τόσο στην έρευνα, όσο και αλληλογραφώντας με άτομα που τον γνώρισαν οι ίδιοι ήταν οτι το γεγονός οτι όλοι θέλησαν να τονίσουν την ζεστασιά του χαρακτήρα του και το χιούμορ του, γεγονός που τον έκανε ιδιαίτερα αγαπητό. Αν οι φωτογραφίες του αντανακλούν τον χαρακτήρα του, τότε αυτά τα άτομα αλλά και οι φίλοι του δεν πρέπει να είχαν και άδικο και ο οικογενειάρχης και φίλος Σαλέμ ήταν ισάξιος του διεθνούς φήμης επιστήμονα Σαλέμ.

Ο Ραφαήλ Σαλέμ, εκτός και αν η μελλοντική έρευνα μας επιφυλάσσει επιπλέον εκπλήξεις, πρέπει να είναι ο κορυφαίος θετικός επιστήμονας που ανέδειξε η εβραϊκή κοινότητα της χώρας μας, ενώ πρέπει να είναι ο κορυφαίος μαθηματικός που γεννήθηκε στον ελλαδικό χώρο μετά τους αρχαίους. Στα σίγουρα πάντως είναι ο κορυφαίος Θεσσαλονικιός μαθηματικός όλων των εποχών και από τους σημαντικότερους επιστήμονες της νεώτερης ιστορίας της.

Για περισσότερες πληροφορίες μπορείτε να διαβάσετε την βιογραφία του στα γαλλικά εδώ και μια πιο σύντομη εδώ.

Ο τάφος του Ρ.Σαλέμ και της γυναίκας του/πηγή: wikimedia

//–//

English

Raphael Salem has been the reason that this trilogy started when I visited a site of St.Andrews University where the most important mathematicians of all times were listed by country of origin. In Greece, after the classics of Ancient Greece, there were only the name of Cahit Arf and Raphael Salem, while when I realized that his father was the famous Emmanuel Salem my interest peaked.

More on the Salem Mansion in Salonica he was born and raised here.
More on Emmanuel Salem, prominent lawyer and homme d’influence of Salonica here.

The house in Salonika in which he was born and raised/Source: Radamanth

Raphaël Salem is born in Salonica, in the «Salem Mansion» of Vas.Olgas str. on November, 7th 1898 which we already saw in this post in one of the most prominent and cosmopolitan sefardic families of the city, son of Emmanuel and Fortunée. Despite the predominant french culture he enlists in the italian gymnasium and lives in the city until 1914 when Emmanuel Salem sends his family to Paris. He completes high school there and he obtains a degree in Law despite his propensity towards math. Initially he becomes a manager in a bank but soon he obtains a degree in Engineering and later a PhD in Math thanks to the pressure of friends who had recognized his talent.

After the beginning of WW2 he joins the Army and finds himself in England as part of the anglofrench cooperation project and he manages to help his family, (he gets married in 1923 with Adriana Gentili di Giuseppe and fathers 3 kids, one of them is the prominent Chemistry Professor Lionel Salem), escape before the germans enter Paris. Unfortunately his mother, his sister, her husband and one of their two sons do not make it and are lost among the 6.000.000 slain Jews.

Raphael Salem/source:personal archive

source:Univ.Ruen

In 1941 R.Salem emigrates to the US where he teaches initially as a lecturer and later as a professor in the famous Massachusetts Institute of Technology MIT; he also becomes visiting professor in Harvard and Stanford. He also obtains a chair in Caen and in the University of Sorbonne where he eventually settles in 1955. His work and contributions evolve mainly around the Fourier analysis (greek blogger j95 has a nice piece here), while he introduces the idea of random measurements in  harmonic analysis. The Salem Numbers are named after him, (more information here and analytical mathematical presentation here), while his memory is perpetuated by the Laboratory of Mathematics «Raphael Salem» of the University of Rοuen, (website). The Salem Prize (Prix Salem) is an especially prestigious prize awarded to mathematicians whose work is the same as Salem’s, ie Complex and Harmonic Analysis and the first winner was Nicolaos Varopoulos, while in 1980 was awarded to the noted greek mathematician Stylianos Pichoridis. Among his most important collaborations were the joint papers he wrote with Robert Wiener, father of cybernetics who incidentally was also a Jew but an askenazi one.

source:Univ.St.Andrews

I obviously never met him but if something struck me during research but also corresponding with persons who had met him personally was the fact that everybody wished to stress the warmth of his character and sense of humor, fact that made him especially popular. If his pictures reflect also of his character, then these persons and his friends were not wrong and the family man and friend Salem was equal to the internationally known scientist Salem.

Raphael Salem, unless future research proves us wrong, must be the greatest positive scientist ever to have come out of the Jewish community of this country, while he most probably must be the greatest mathematician born in the greek world after the ancient times. But for sure he is the most important mathematician ever to have been born in Salonica and one of the most important scientists of her modern history.

The tomb of Raphael Salem and his wife/source:wikimedia