Μνήμη / Remembering

Ελληνικά (english translation follows)

Μνήμη… Αυτό είναι το πρόσταγμα που βρίσκει κάποιος σε όλα τα γραφτά των ανθρώπων που υπήρξαν μέρος του Ολοκαυτώματος/Σοά σαν μάρτυρες και σαν ακούσια θύματα. Μνήμη… είναι αυτό που επαναλαμβάνεται στις επίσημες τελετές  για την Σοά ή όταν το μίσος ξυπνάει για να απειλήσει εβραίους και μη-εβραίους.

Και όμως το πρόσταγμα αυτό λαμβάνει διαφορετικά νοήματα για τους διάφορους ανθρώπους που την ζητάνε. Αυτό είναι εμφανές στους διαφορετικούς τρόπους με τους οποίους η κοινωνία αντιμετωπίζει την «Ημέρα Μνήμης των Ελλήνων Εβραίων μαρτύρων και ηρώων του Ολοκαυτώματος» όπως είναι η επίσημη ονομασία της. Οι  πολιτικοί σπεύδουν να προσέλθουν για να δείξουν οτι παρά τους φίλους, τα λόγια τους και τις θέσεις τους συμπαθούν τους εβραίους. Οι θεσμοί της Ελληνικής Πολιτείας την βλέπουν απλώς ως μια ακόμη ενόχληση που πρέπει να διεκπεραιωθεί με τον δυνατόν περισσότερο διακριτικό τρόπο ώστε να μην κατηγορηθούν ότι υποκύπτουν σε εβραικές πιέσεις. Τα Μέσα Μαζικής Ενημέρωσης απλώς αναμεταδίδουν τα ίδια σύντομα παλιά πλάνα από ξένα ντοκιμαντέρ και το αντιμετωπίζουν όπως αντιμετώπισαν το τσουνάμι, κάτι κακό που όμως συνέβη κάπου πολύ πολύ μακριά και σε «άλλους». Η υπόλοιπη κοινωνία δεν ξέρει ή δεν ενδιαφέρεται, αν και δεδομένης της αντιμετώπισης από θεσμούς και ΜΜΕ, έχουν τις δικαιολογίες τους.

Από την άλλη μεριά εγώ μεγάλωσα σε ένα σπίτι όπου κανείς δεν χρειάστηκε ποτέ να μου πει να θυμάμαι. Για εμένα το Ολοκαύτωμα/Σοά ήταν οι περίεργες ιστορίες για έναν τόπο μακρινό με το οποίο σχετίζονταν οι μεγάλοι του σπιτιού μου. Το μόνο απτό κομμάτι αυτών των ιστοριών ήταν τα τατουάζ με μπλε νούμερα στα μπράτσα τους. Αυτά τα νούμερα κυριολεκτικά με συνέπαιρναν αφού κατάφερναν να μετατρέψουν μια φανταστική ιστορία σε μια πραγματικότητα που μπορούσα να ακουμπήσω, να μελετήσω και κάνω υποθέσεις. Ήμουν μικρός τότε άλλα ήταν αρκετά εμφανές οτι κάτι όντως είχε συμβεί και αυτά τα νούμερα έλεγαν μια ιστορία από την οποία μπορούσα να κλέψω μόνο λίγες ματιές και μισό-αλήθειες από τους, κατανοητά διστακτικούς, αφηγητές της. Και όμως για αυτούς  όλα εκείνα δεν ήταν το ιστορικό γεγονός που αργότερα έγινε γνωστό ως «Ολοκαύτωμα» – για αυτούς ήταν απλά «τα στρατόπεδα» στα οποία είχαν πάει αλλά ποτέ, ακόμα και αν το ήθελαν, δεν μπορούσαν να αφήσουν πίσω αφού το σημάδι τους δεν ήταν μόνο στο μυαλό τους αλλά και στον απτό εαυτό τους. Αυτό το νούμερο, όσο σκληρά και αν προσπαθούσαν εάν το είχαν θελήσει δεν μπορούσε να σβήσει και όσο σκληρά να προσπαθούσαν εάν το είχα θελήσει, δε θα μπορούσα εγώ να ξεχάσω.

Εκείνη την εποχή δεν είχα την πιο παραμικρή ιδέα για το πόσο διαφορετικός είχε φανεί ο πόλεμος σε αυτούς. Θυμάμαι οτι τους παρενοχλούσα τακτικά για να τους βάζω να μου λένε ιστορίες που προφανώς προσάρμοζαν για ένα πεντάχρονο και οι οποίες πάντα το γοήτευαν. Από αυτές τις ιστορίες θυμάμαι μόνο κομμάτια που εγώ, σαν ένα μικρό και χαϊδεμένο παιδί, μπορούσα να καταλάβω από τις δικές μου εμπειρίες: να μου φωνάζουν – να τις τρώω – να πεινάω. Διάολε, θυμάμαι οτι άκουγα τα Ράους και Σνέλ και μου φαινόντουσαν απίστευτα αστεία και τα επαναλάμβανα όπως ένα παιδί θα επαναλάβει σήμερα μια φράση από την τηλεόραση. Βέβαια για μένα τότε οι έννοιες αυτές ήταν σχετικές: η πείνα ήταν το διάστημα μεταξύ του πρωινού και του μεσημεριανού.

Καθώς μεγάλωνα η αντίληψη μου για το Ολοκαύτωμα/Σοά άλλαζε και πλέον η μνήμη του διαιωνίζονταν διάμεσο της Απουσίας, παρά της Παρουσίας. Δεν ήταν πλέον απαραίτητο να βλέπω τα νούμερα στα μπράτσα τους ή να ακούω ιστορίες για να θυμάμαι – ήταν αρκετό να βλέπω το τι έλειπε. Δεν υπήρχαν ιστορίες που να περνούσαν από γενιά σε γενιά, δεν υπήρχαν συγγενείς να επισκέπτεσαι, οικογενειακά κειμήλια ή φωτογραφίες. Όταν ήμουν μικρός αυτή η απουσία δεν με ενοχλούσε μιας και προφανώς ούτε την συνειδητοποιούσα αλλά και το παρόν με υπερκάλυπτε. Καθώς όμως μεγάλωνα η φυσική ορμή που έχουμε όλοι μας, να ανακαλύψουμε το παρελθόν μας και να συνδεθούμε μαζί του, μεγάλωνε μόνο για σταματήσει στον τον αόρατο τοίχο που όριζε το Πριν και το Μετά. Κάποιος μπορούσε, μέσω της έρευνας, να μάθει περισσότερα για το τι συνέβη στην οικογένεια του 500 χρόνια πριν παρά για τις γενιές αμέσως πριν το Ολοκαύτωμα. Η Απουσία είναι αυτή που όρισε το Ολοκαύτωμα και τις γενιές μετά από αυτό – με τους ανθρώπους να επικεντρώνονται σε εκείνη την στιγμή προσπαθώντας να αποσπάσουν μικρά κομμάτια μνήμης από την δίνη του Β’ΠΠ και ίσως έτσι δίνοντας νόημα σε αυτό που συνέβη. Στην οικογένεια μου μόνο μια φωτογραφία, της οποίας τα μέλη εκτός από ένα ήταν νεκρά το 1943, η οποία ανασυντέθηκε από τα κομμάτια στα οποία ήταν σκισμένη είναι το μόνο που έχει μείνει από όλες τις γενιές που πέρασαν πριν από αυτή. Παλεύει να ανταποκριθεί σε αυτό τον βαρύ ρόλο της αναπλήρωσης της Απουσίας αλλά δεν είναι η μόνη που ορίζει το παρελθόν – αυτή η απτή απουσία όλων των υπολοίπων είναι ο ογκόλιθος με τον οποίο πρέπει να αναμετρηθεί αυτή η μικρή φωτογραφία.

Η μνήμη για μένα δεν είναι φόρος τιμής για αυτούς που δολοφονήθηκαν, δηλητηριάστηκαν και αποτεφρώθηκαν. Είναι η ζωτική ανάγκη να γεμίσω το κενό, μια ανάγκη να δώσω νόημα σε όλους αυτούς που έζησαν πριν από εμένα και βρήκαν τις ζωές τους να εξαρτώνται από μια άσημη φωτογραφία για να μην περάσουν στην λήθη. Το Ολοκαύτωμα κατάφερε να σβήσει την φυσική παρουσία χιλιάδων ανθρώπων αλλά επιπλέον κατάφερε να ξεπεράσει την γενιά του Ολοκαυτώματος για να αποτυπωθεί ως ουλή στις γενιές που θα ερχόντουσαν σβήνοντας το Παρελθόν τους και μέσω της Απουσίας που δημιούργησε να γίνει μέρος της ζωής τους με ένα επώδυνα σύγχρονο τρόπο – μια Απουσία της οποίας η παρουσία είναι περισσότερο απτή και από το στυλό με το οποίο γράφω αυτό το κείμενο.

Οπότε οφείλω να ομολογήσω οτι λέω ψέματα όταν λέω οτι κρατάω την μνήμη ζωντανή μέσα μου – ποτέ δεν χρειάστηκα να θυμηθώ γιατί η καταστροφή που ήταν το Ολοκαύτωμα στην πραγματικότητα ποτέ δεν με άφησε.

Υγ.Το Γιαντ Βασέμ έχει μια σελίδα στα για τα σχολεία εγκεκριμένη από το Υπουργείο Παιδείας – επισκεφτείτε την.

English

Remember… That is the imperative that one finds in the writings of people who took part in the Holocaust/Shoah as witnesses and involuntary victims. Remember… is what is repeated each year when the ceremonies for the Shoah take place or when the monster of hate rises to threaten Jews and non-Jews alike.

Still the command “remember” assumes different meanings for the different people who utter it. This is fairly obvious in the different ways society deals with the «Day of Remembrance of Greek Jews martyrs and heroes of the Holocaust» as its official name is. Politicians flock to show that despite their friends, their sayings and their stands they like Jews. The Institutions simply see it as a burden to bring forward in the less obvious way possible, lest be accused in succumbing to the Jews. The Media simply broadcast the same brief old footage from foreign documentaries and deal with it the same way they deal with the tsunami, a bad thing but that happened far-far away to “others”. The rest of the Society doesn’t know or care and frankly, seen how Politics, Institutions and Media deal with the Day, they have their fair share of excuses.

On the other hand I grew up in a house where no one ever had to tell me to remember. For me the Holocaust was strange tales about a place far-far away the grownups in my house were involved in. The only tangible aspect of these stories were the blue numbers tattooed on their arms. I used to be so fascinated by these numbers for they transformed a tale into a reality which I could touch, scrutinize and fantasize upon. I was just a kid but it was fairly obvious that something had indeed happened and these numbers told of a story which I could only get glimpses and half truths from its comprehensibly reluctant narrators. Still to them it was not the historical event that later became the Holocaust; to them it was simply “τα στρατόπεδα”/“the camps” were they had gone but even if they wanted they could never truly shed from them since the mark of the camps was not only in their minds but on their physical shelves. This number, hard as they might have tried should they have wanted, could not be erased and hard as they might have tried should have I wanted could not be forgotten.

At that time I didn’t have the faintest idea how different the war had been upon them. I remember that I used to harass them regularly to have them tell me stories which were adapted to suit a 5 year old and which invariably fascinated him. From these stories I can only remember parts that I, as a small pampered kid, could understand remotely: getting yelled at – getting beaten – being hungry. Hell, I remember that hearing “Raus” and “Schnell” seemed extraordinarily funny and I repeated them same way today a kid will parrot a phrase from the telly. Of course to me all these concepts were extremely relative: hunger was the time between breakfast and lunch.

As I grew up my perception of the Holocaust changed and its memory was perpetuated through the Absence than through the Presence. It was no longer necessary to see the numbers on the arms or hear stories to remember; it was enough to see what was missing. There were no stories that passed from generation to generation, no relatives to visit, any family relics or photos. When I was little this absence didn’t weigh on me since I didn’t actually realize it and the immediate present was just enough. As I grew up, the natural urge we all have to discover our past and make bonds with it also kept growing only to find itself bump against an invisible wall which defined Before and After. One could, through research, get to know more about what had happened 500 years ago to his family than know more about the generation immediately prior to the Holocaust. The Absence was what defined the Holocaust and the generations past it; people focalizing on this specific moment trying to secure little threads of memories which could be extricated from the WW2 maelstrom and perhaps give meaning to what happened. In my family a single photo, whose members but one were dead by 1943 and reconstituted from the pieces it was torn, is the sole remainder of all the generations that passed before; it struggles to rise up to the immense role of filling the Absence but it isn’t the only one that defines the past – the tangible absence of all the others is the monolith to whom this humble photo has to confront with.

Remembering for me is not a token of respect to those who were murdered, gassed and burned. It is a vital need to fill up the void, a deep drive to give meaning to all those who lived before me and found their entire lives clinging upon a meager photo before fading in the oblivion. And if the Holocaust physically erased thousands of persons it managed to go even past the Holocaust generation and burn itself unto the generations that were to come by eliminating their Past and through the Absence it created make it a part of their life in a painfully contemporary way – an Absence whose presence is more tangible than the pen with which I’m writing this text.

So I must admit I lied when I said I keep the memory vivid in me; I’ve never had to remember because the cataclysm the Holocaust had been, never actually left me.

PS. Yad Vashem has a page for the schools approved by the Greek Ministry of Education and Religion – visit it.