Η δολοφονία του Γιωσέφ Καραμφίλ / μέρος 3ο

το πρώτο μέρος εδώ
το δεύτερο μέρος εδώ

φωτογραφία του Γιωσέφ Καραμφίλ από τον Ριζοσπάστη

Ποιος ήταν ο Γιωσέφ Καραμφίλ; Κατ’αρχήν το όνομα του εμφανίζεται στις αναφορές ως Ιωσήφ, Γιουσέ, Γιοσέφ ή Γιωσέ. Το επώνυμο βρίσκεται σε άλλες τόσες παραλλαγές: Καραμφίλ, Καρενφίλ, Καρανφίλ μέχρι και Καρανφίλης σε μια άκρως δημοτικίζουσα παραλλαγή του σε μια μελλοντική έκδοση του Ριζοσπάστη – το Γιωσέφ Καραμφίλ στην ανακοίνωση της Ασφάλειας είναι μάλλον το σωστό και εμφανίζεται περισσότερο συχνά. Το όνομα του δε μας επιτρέπει παραπάνω πληροφορίες αφού δεν είναι τυπικό εβραϊκό και η ίδια η ετυμολογία του μας δυσκολεύει – karanfil είναι η τουρκική λέξη για το «γαρύφαλο» αλλά εμφανίζεται περισσότερο συχνά σε ρουμάνους και βούλγαρους – υπάρχει, όμως και στην Ελλάδα ως Καραμφίλης. Δεν ξέρω αν το γεγονός οτι τάφηκε στην Συναγωγή Πούλια θα μπορούσε να είναι ενδεικτικό καταγωγής. Το μόνο που μαθαίνουμε είναι οτι είχε μια οικογένεια με 4 παιδιά και ανήκε στο συντηρητικό* καπνεργατικό σωματείο Ένωσης.

* συντηρητικό την εποχή εκείνη σήμαινε πρακτικά οτι απλώς δεν ανήκε στους κομουνιστές – όχι την πολιτική ένταξη. Τυπικά σήμαινε οτι ανήκε στους «κίτρινους», σοσιαλδημοκρατικούς ρεφορμιστικούς συνδικαλιστές.

Η κηδεία

Η ταφή έγινε στις 17 Φεβρουαρίου 1927 κάτω από αυστηρά μέτρα ασφαλείας και με την Χωροφυλακή αλλά και τμήματα του στρατού να περιπολούν την πόλη, ενώ από τις εφημερίδες ανακοινώθηκε η απαγόρευση της συμμετοχής κομουνιστών από την Αστυνομική Διεύθυνση. Η πορεία της πομπής ορίστηκε από τον Διοικητή Καλοχριστιανάκη και ξεκίνησε από την Συναγωγή Πούλια, που βρίσκονταν στην γωνία Σοφοκλέους και Αγίου Δημητρίου, στις 11:00, πέρασε από το Συντριβάνι και κατέληξε στο Εβραικό Νεκροταφείο, (σήμερα στο χώρο εκείνο βρίσκεται η πανεπιστημιούπολη), στις 13:00.

Η κηδεία στην εφημερίδα Μακεδονία, 18/2/1927

o Σύνδεσμος Εβραίων Υποδηματεργατών σε παλαιότερη πορεία/πηγή: Εργατικό Κέντρο Θεσ/νίκης

Στην πορεία συμμετείχαν μερικές χιλιάδες εργατών, ο «Ριζοσπάστης» αναφέρει 10.000 ενώ η «Μακεδονία» αποφεύγει να αναφερθεί. Ενδεικτικό των ισορροπιών είναι ποίες ομάδες συμπαραστάθηκαν επίσημα – η κηδεία συνοδεύτηκε από 10′ στάση εργασίας της Ηλεκτρικής Εταιρίας και των τραμ, ενώ ψηφίσματα εξέδωσαν ο Σύνδεσμος Υποδηματεργατών, ο Σύλλογος Εργατών Οικοδομών, ο Σύνδεσμος Τροχιοδρομικών και Ηλεκτρεργατών και η Ομοσπονδία Επισιτισμού. Ενδιαφέρουσα βρήκα την αντιπαράθεση για την θέση που καταλάμβανε κάθε ομάδα – οι εφημερίδες φροντίζουν να καταγράψουν με λεπτομέρειες ποιος βρίσκονταν και που. Συμμετείχαν οι τροχιοδρομικοί με ιδιαίτερη αντιπροσωπεία, οι συνάδελφοι του Καραμφίλ της Ένωσις, μερικές ακόμα οργανώσεις, 2.000 εργάτες της Προόδου και η χορωδία  της Ομοσπονδίας Κομμουνιστικών Νεολαιών Ελλάδας (ΟΚΝΕ) που τραγουδούσαν την Διεθνή. Ο Ριζοσπάστης φροντίζει να αναφέρει οτι οι «αντιδραστικοί» ήταν μόνο 70, φαντάζομαι οτι εννοεί τους συντηρητικούς συναδέλφους της Ένωσης ή του Πανεργατικού Κέντρου μιας και στις ομιλίες στο νεκροταφείο τόνισαν την «ανάγκη να καθαρίσει η Ομοσπονδία από τους σοσιαλφασίστες» – ο κομουνιστικός χώρος θεωρούσε τον ρεφορμιστικό συνδικαλισμό των «κίτρινων» ως τον σημαντικότερο εχθρό του. Στην κηδεία μίλησε ο 12χρονος γιος του Καραμφίλ που ζήτησε «εκδίκηση», τουλάχιστον σύμφωνα με τα λεγόμενα του «Ριζοσπάστη» μιας και η «Μακεδονία» σημειώνει οτι μετά την κηδεία παρέμειναν παρά μόνο οι κομουνισταί. Η πομπή χαρακτηρίστηκε από την τάξη της,  ειδικά μεταξύ των κομουνιστών, αν και αυτό δεν γλίτωσε από την μήνυση και παραπομπή στον Ε’ Ανακριτή όσων εκφώνησαν λόγο στο Εβραικό Νεκροταφείο. Η συνέχεια υπήρξε λιγότερο ήσυχη: διοργανώθηκε πορεία που διέσχισε την πόλη και μοίρασαν προκηρύξεις «κατά του Κράτους και του Κεφαλαίου» και κατέληξαν στο Εργατικό Κέντρο που τότε στεγαζόνταν στο Καπάνι. Οι εκτεταμένες προληπτικές συλλήψεις της Αστυνομίας εμπόδισαν όμως την περαιτέρω επέκταση τους

Ο χρονογράφος της Θεσσαλονίκης Κωστής Τομανάς αναφέρει μια ιστορική λεπτομέρεια που δεν μπόρεσα να επιβεβαιώσω από τα ρεπορτάζ της εποχής, αν και δεν είχα την πρόσβαση σε όλες τις τοπικές εφημερίδες όπως αυτός: μεταξύ των επικήδειων, ένας εκφωνήθηκε στη συναγωγή Πούλια από έναν νεαρό πρόσφυγα που δούλευε ως καπνεργάτης – το όνομα του; Μάρκος Βαφειάδης. Ο ίδιος που το 1944 θα απελευθέρωνε τη Θεσσαλονίκη ηγούμενος του ΕΛΑΣ και δυο χρόνια μετά θα γίνονταν ο αρχιστράτηγος του Δημοκρατικού Στρατού.

Η μνήμη του Καραμφίλ

To Εβραϊκό Νεκροταφείο. στο βάθος το Δημοτικό Νοσοκομείο/ Αγ.Δημήτριος που ξεψύχησε ο Καραμφίλ - αριστερά το σημερινό Γενικό Κεντρικό Νοσοκομείο

Ο Γιωσέφ Καραμφίλ αποτέλεσε το πρώτο θύμα στη Θεσσαλονίκη της βίας που συνόδευε τις εργατικές διεκδικήσεις της εποχής. Δεν γνωρίζουμε πολλά για την ιστορία της οικογενείας του μετά, οι εφημερίδες αναφέρουν οτι η Αστυνομία διεξήγαγε έρευνες για τη ταυτότητα του δολοφόνου αλλά σύντομα το θέμα ξεχάσθηκε. Δεν γνωρίζουμε αν όντως οι υποσχέσεις των καπνεργατών οτι θα φρόντιζαν την οικογένεια του θύματος πραγματοποιήθηκαν, αλλά μαθαίνουμε οτι το κράτος χορήγησε μια αποζημίωση 6.000 δραχμών στην οικογένεια. Το όνομα συνεχίζει να εμφανίζεται τον ίδιο χρόνο σε ψηφίσματα καπνεργατικών συνεδρίων και σε άρθρα του Ριζοσπάστη ως το τέταρτο χρονολογικά εργατικό μάρτυρα που δολοφονήθηκε. Τελευταία αναφορά το 1934 ως ένα από «αυτούς που δολοφόνησε άτιμα η αστική δημοκρατία». Μερικά χρόνια μετά, το 1942 ο τάφος του καταστρέφεται από εργάτες του Δήμου Θεσσαλονίκης που καταστρέφουν το Εβραικό Νεκροταφείο και τα οστά του πλέον βρίσκονται κάτω από τα κτίρια του Πανεπιστημίου.

Η δολοφονία του Καραμφίλ από μόνη της δεν είναι κάτι ιδιαίτερο, ο θάνατος ένα ακόμη εργάτη – αποτελεί όμως με τον δικό της τρόπο κομβικό σημείο. Η ιστορία σπάνια ακολουθεί μια γραμμική πορεία αλλά στην συγκεκριμένη περίπτωση είναι σχεδόν εμβληματική η αλληλουχία των γεγονότων – έχουμε τις εκλογές του 1926 και την παγίωση της αντισημιτικής ρητορείας και του αντικομουνισμού που με την σειρά τους οδήγησαν στην κλιμάκωση της βίαιης καταστολή του με το Ιδιώνυμο και τις δολοφονίες αλλά και την κρατική υιοθεσία των παρακρατικών αντισημιτικών οργανώσεων, (όπως είδαμε πριν μόλις είχε ιδρυθεί η χειρότερη αντισημιτική οργάνωση στην σύγχρονη ελληνική ιστορία – η ΕΕΕ).

Βενιζελικός αντισημιτισμός -> εκλογές -> απεργίες -> δολοφονία Καραμφίλ -> ίδρυση ΕΕΕ -> Ιδιώνυμο -> πογκρόμ του συνοικισμού Κάμπελ

Ακριβώς για αυτό το λόγο θεωρώ οτι αυτοί οι 4 μήνες μεταξύ Νοεμβρίου 1926 και Φεβρουαρίου 1927 συνοψίζουν άριστα τις δύσκολες πολιτικές και κοινωνικές συνθήκες που έθεσαν τις βάσεις για τις εξελίξεις τα επόμενα 15 χρόνια.

Να ευχαριστήσω τον μαγιόρ ρισόν για την πληροφορία του Τομανά και την αποδελτίωση, την κ.Μόλχο για τα σχόλια επί του ονόματος και για την εύρεση της συναγωγής και τον καθ.Μείρ για την συναγωγή !