Ρακί και ούζο, εβραϊκά και σαλονικιώτικα – Μέρος 1ο/ Raki and Ouzo, Jewish and Salonican – Part 1

Ελληνικά (english translation follows below)

Όλοι οι λαοί της Μεσογείου μοιράζονται με διάφορες παραλλαγές ένα παραδοσιακό ποτό με βάση το γλυκάνισο  και το ονομάζουν ούζο, ρακι, σαμπούκα, ανίς, παστίς ή αράκ. Στην Ελλάδα περισσότερο γνωστά είναι το ούζο των ανατολικών νησιών του Αιγαίου, το τσίπουρο της Θεσσαλίας και η τσικουδιά της Κρήτης. Μάλιστα το ούζο θεωρείται αποκλειστικά ελληνικό ποτό και μάλιστα προστατεύεται εντός της Ευρωπαϊκής Ένωσης, (εκτός της Ε.Ε. είναι λίγο πιο περίπλοκο).

Πριν 60 χρόνια όμως ένα από τα πλέον διάσημα ποτά ήταν το ρακί Σαλονίκης και ειδικότερα ο πιο διάσημος εκπρόσωπος του, το Ρακί του Οίκου Χαχάμ Ναχμίας.

Η προέλευση των ονομάτων

κλικ για μεγένθυνση/ πηγή:www.tsou.gr

Οπως είπαμε το ρακί και το ούζο ανήκουν στην μεγάλη οικογένεια των ποτών της Μεσογείου με βάση τον γλυκάνισο – στην φωτογραφία δεξιά μπορεί κάποιος να δεις την γεωγραφική του κατανομή. Μια ευφάνταστη ετυμολογία αναφέρει οτι η λέξη «ούζο» βγαίνει από την χρήση του όρου uso marsiglia που  αφορούσε τον χαρακτηρισμό της ρακής εκλεκτής ποικιλίας που στέλνονταν στην Μασσαλία. Μια ευφάνταστη παραλλαγή της ιστορίας μπορείτε να διαβάσετε ακολουθώντας αυτόν τον σύνδεσμο.

Αυτή η προσπάθεια λαϊκής ετυμολόγησης αντικατοπτρίζεται και στην εβραϊκή λαϊκή παράδοση για την προέλευση του όρου που ακολουθεί παρόμοιο δρόμο και εμφανίζει την λέξη ούζο, κοινή σε εβραίους/χριστιανούς/μουσουλμάνους, ως παράγωγο της λέξης uzo δηλαδή συνήθεια στα ισπανοεβραϊκά ή από την φράση «yuzar kada dia» δηλαδή για καθημερινή χρήση.

Αυτές οι ετυμολογίες αντανακλούν την παράδοση και είναι προϊόν της λαϊκής φαντασίας μιας και η λέξη ούζο προέρχεται από το τουρκικό üzüm, το οποίο σημαίνει «τσαμπί σταφύλι» και «αφέψημα από σταφίδες», όπως μας πληροφορεί ο Dr.Moshe.

Όμως κατά ένα περίεργο τρόπο ένα άλλο ποτό της οικογενείας, το τσίπουρο, εμφανίζεται να διαθέτει μια εβραϊκή καταγωγή προερχόμενο από το σίκερα που είναι η απόδοση στην ελληνόφωνη Τορά (Π.Διαθήκη) του εβραϊκού σεκάρ/שכר ενός είδους δυνατού ποτού.

Είναι δύσκολο εως αδύνατον να μιλήσουμε για συγκεκριμένη προέλευση μιας και το ρακί και το ούζο είναι σύγχρονες εκδοχές παλαιότερων παρόμοιων ποτών και το ίδιο όνομα χρησιμοποιείται για διαφορετικά προϊόντα σε διαφορετικές περιοχές. Ξεχωρίζει όμως η εδραιωμένη πεποίθηση, μεταξύ των μελών της χριστιανικής μειονότητας της Θεσσαλονίκης, οτι το ρακί και το ούζο το έφεραν οι σεφαραδίτες εβραίοι στην πόλη. Ο τοπικός λαογράφος της πόλης Κώστας Τομανάς αφηγείται :

Η εβραϊκή οικογένεια η Ναχμίας καταγόταν από την Μαγιόρκα. Όταν ήρθε στην Θεσσαλονίκη μαζί με τους άλλους Σεφαρδίμ έφερε μαζί της και τα καζάνια με τα οποία κατασκεύαζε στην Ισπανία το ορεκτικό ποτό, που οι τούρκοι ονόμαζαν ρακί. Οι τούρκοι δεν έπιναν κρασί, γιατί το απαγορεύει το Κοράνιο. Αλλά το ιερό βιβλίο δεν έλεγε τίποτα για το ρακί, κι έτσι οι τούρκοι ήταν μεγάλοι ρακιτζήδες.

ΕΔΩ το δεύτερο και μεγαλύτερο κομμάτι με την παρουσία τους στην λαϊκή κουλτούρα, τραγούδια και καθημερινότητα.

///////////////////////////////////////////////////////////////

English

All around the Mediterranean one can find various flavours of a strong alcoholic drink based on the aniseed aromas, whether it is called ouzo, raki, sambucca, anis, pastis or arak. In Greece the most famous variations are the ouzo of the eastern Aegean islands, the tsipouro of the Thessaly region and the tsikoudia of Crete. In fact ouzo is considered an exclusively greek drink and it is indeed protected inside the European Union, (outside it’s a bit more complicated).

But 60 years ago one of the most famous variations was the raki of Salonica and its most worthy representative, the Raki of the Haham Nahmias House.

The origin of the names

click to enlarge/ source:tsou.gr

Raki and Ouzo are part of the great Mediterranean family of aniseed-based alcoholic drinks – in the photo in your right one can see their geographic distribution. A fancy story over the etymology of the name says that the term «Ouzo» comes from the term uso marsiglia which dealt with how a fine quality raki was characterized and emulated the fine quality products destined for the port of Marseilles.  A funny variation of this story one can read in the Google-Translate rendition of the greek story here.

Of course this is a naive effort to find the origin and which is mirrored with several similar efforts in the Jewish popular tradition. For example one can quote the popular belief was that the term ouzo, common to Jews/Christians/Muslims, was derived from the spanish/jewish term uzo, meaning «custom» or from the phrase «yuzar kada dia», ie for daily use.

These etymologies reflect a folkoristic tradition and are products of popular fantasy since in reality the word «Ouzo» derives from the turkish üzüm which means clusters of grapes and/or decoction of raisins, as Dr.Moshe informs us.

Strangely enough it is another member of the family, Tsipouro, which appears to have a Jewish origin. Tsipouro appears to be the evolution of sikera/σίκερα, which is the rendition in the greek-language Torah (Old Testament) of the jewish shekar/שכר, a kind of a string alcoholic beverage.

Of course it is difficult next to impossible to talk about a specific origin of these drinks since raki and ouzo have evolved over the centuries and the same name is used to describe different products in different areas. But it does stand out the established belief among the Christian minority of Salonica that raki and ouzo were brought by the Sephardic Jews to  Salonica. The local folkoristic historian Kostas Tomanas says:

The jewish family Nahmias came from Mayorca. When it came to Salonica with the other Sephardim it brought along the cauldron with whom it used to manufacture in Spain this appetizing drink which the turks used to call raki. The turks did not drink wine because the Coran forbade it. But the holy book did not say anything about raki and so the turks were great raki consumers.

On Wednesday the second and larger piece on the presence of ouzo in the popular culture, songs and everyday life.