Στέλνοντας την μπάλα στα μνήματα – τοπογραφία/Sending the ball to the graves – topography

Ελληνικά (english translation follows below)

Γρυλε Καλησπερα 1ον ο Παμπλο πρωτη φορα εστειλε την μπαλα στα μνηματα στο προπερσινο παιχνιδι με τον Βαζελο μετα την αποβολη του απο τον κασιδα επειτα απο το δολοφονικο τακλιν του σιμαο.
πηγή

βουλευτές έτοιμοι για όλα προκειμένου να εξυπηρετήσουν συμφέροντα ή να συγκεντρώσουν τα φώτα της τηλεόρασης, ηγέτες, που ο ένας το έχει ρίξει στον ακτιβισμό, ο άλλος προτιμά την εξαφάνιση, ο τρίτος προκαλεί τρικυμία στο ποτήρι και η τέταρτη έχει αποφασίσει να πετάει τη μπάλα στα μνήματα για να μην ενοχλήσει την κυβέρνηση
πηγή

τοπογραφικό Δήμου Θεσσαλονίκης/πηγή:In Memoriam

Αυτά τα δύο σύγχρονα παραδείγματα αποτελούν μια ενδιαφέρουσα περίπτωση επιβίωσης της εβραϊκής μνήμης στο λεξιλόγιο της σύγχρονης Θεσσαλονίκης παρά το γεγονός οτι τα μνήματα στα οποία αναφέρονται υπάρχουν μόνο κάτω από τα κτίρια της σύγχρονης πανεπιστημιούπολης και οι ταφόπλακες παρά φαντάσματα που διαφαίνονται μόνο σε γωνίες της σύγχρονης πόλης ως οικοδομικά υλικά σε σπίτια, εκκλησίες και πλατείες.

Αντιγράφοντας από ένα εξαιρετικό λήμμα του slang.gr, (δικαιούμαι ελπίζω μιας και μια από τις φωτογραφίες του λήμματος είναι δική μου) :

1. τη μπάλα στα μνήματα

Κραυγή της ποδοσφαιρικής κερκίδας (και της αλάνας) με ρίζες στη Θεσσαλονίκη του μεσοπολέμου και των πρώτων μεταπολεμικών χρόνων.

Λέγεται κυρίως ως προτροπή προς παίκτη της δικιάς μας ομάδας να διώξει τη μπάλα όσο πιο μακριά μπορεί – εκτός αγωνιστικού χώρου ή και εκτός γηπέδου, αν είναι δυνατόν – με σκοπό είτε να αποσοβηθεί ο άμεσος κίνδυνος να φάμε γκολ είτε, συνηθέστερα, να κερδηθεί χρόνος και να κρατήσουμε το προβάδισμα στο σκορ ή να διαφυλάξουμε το βαθμό της ισοπαλίας.

Λέγεται, σπανιότερα, και ως σχόλιο όταν ένα άτεχνο σουτ στέλνει τη μπάλα απελπιστικά άουτ.

Εκτός ποδοσφαίρου, η φράση χρησιμοποιείται περιορισμένα, νομίζω, κυρίως ως παρότρυνση για κωλυσιεργία.

H "Χολέρα" πριν μετατραπεί σε γήπεδο του ΠΑΟΚ

Η προέλευση της φράσης «έστειλε την μπάλα στα μνήματα» σχετίζεται με την γειτονία των 2 κυριότερων γηπέδων της πόλης, (του Ηρακλή και του ΠΑΟΚ), με το εβραϊκό νεκροταφείο της πόλης – τότε το μεγαλύτερο εβραϊκό νεκροταφείο του κόσμου έκτασης 350 στρεμμάτων με 350.000 σωρούς. Το γήπεδο του Ηρακλή βρίσκονταν παράλληλα με την σημερινή οδό Εθνικής Αμύνης και βόρεια της Σχολής Μεκτεμπί Ινταντιέ, γνωστής σήμερα ως «Παλαιά Φιλοσοφική», στον χώρο της σημερινής Πλατείας Χημείου – είχε παραχωρηθεί στον Ηρακλή το 1915 μετά την επίταξη του δικού του γηπέδου από την ελληνική Στρατιωτική Διοίκηση. Το γήπεδο του ΠΑΟΚ βρίσκονταν πίσω από το κτίριο του Ασύλου του Παιδιού, παράλληλα με μια διαγώνια τότε Εγνατία στο χώρο περίπου της Θεολογικής Σχολής. Ενδιαφέρουσα λεπτομέρεια είναι το γεγονός οτι το γήπεδο του ΠΑΟΚ είχε κτιστεί μερικώς πάνω από ένα κομμάτι του νεκροταφείου που ονομάζονταν Χολέρα και στο οποίο είχαν θαφτεί οι εβραίοι θύματα της επιδημίας χολέρας του 1911/1913 – ξεκίνησε, δε να χρησιμοποιείται το 1928.

Έχοντας υπόψιν αυτή την γειτονία δεν είναι δύσκολο κανείς να φανταστεί οτι η φράση «στέλνω την μπάλα στα μνήματα» είχε απλά κυριολεκτική σημασία στην προπολεμική αλλά και μεταπολεμική Θεσσαλονίκη !

Ο χάρτης στην αρχή του άρθρου αποτελεί μεγέθυνση τοπογραφικού πριν τον Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο στον οποίο απεικονίζονται στην κάτω αριστερή γωνία το Κτίριο του Ασύλου του Παιδιού, βορειότερα το κτίριο του Πανεπιστημίου να εφάπτεται το γήπεδο του Ηρακλή και ανατολικά το γήπεδο του ΠΑΟΚ. Τα κτίρια που εμφανίζονται εντός του νεκροταφείου δεν υπάρχουν αφού οι τάφοι συνεχίζουν να υφίστανται εκείνη την εποχή, αλλά απεικονίζουν την σχεδιαζόμενη μελλοντική επέκταση του Αριστοτελείου – εδώ για την πλήρη εικόνα με ενδιαφέρουσα ανάλυση του ιδιοκτησιακού καθεστώτος της περιοχής.

Στα αριστερά μπορούμε να δούμε μια αεροφωτογραφία του 1938, (πηγή Κτηματολόγιο μέσω του λευκώματος για τον Γ.Σ.Μακαμπή του κ.Ζάικου), στην οποία φαίνεται η βορειοανατολική Θεσσαλονίκη εκτός των τειχών. Οι σημειώσεις είναι δικές μου και αφορούν τα σημαντικότερα κτίσματα του 1938 – επιτρέπουν τον προσανατολισμό στην σημερινή Θεσσαλονίκη – μπορείτε να κλικάρετε για την εικόνα σε πλήρη μεγέθυνση.

πηγή: Δήμος Θεσσαλονίκης

Μια καλύτερη εικόνα εχουμε με αυτή την έγχρωμη  φωτογραφία, όπου βλέπουμε την Θεσσαλονίκη από μια σπάνια γωνία, (μάλλον από τα λατομεία του Αγίου Παύλου μέρος των οποίων διακρίνουμε στο κάτω μέρος της φωτογραφίας). Αριστερά διακρίνεται η οθωμανική Σχολή Μεκτεμπί Ινταντιέ/Παλαιά Φιλοσοφική, ενώ δεξιά το γήπεδο του Ηρακλή/Πλατεία Χημείου. Κεντρικά το τζαμί Χορτατζή Εφέντη/Ροτόντα της οποίας ο μιναρές είναι ο μόνος που ξέφυγε της υποχρεωτικής κατεδάφισης των μιναρέδων της πόλης. Στα δεξιά το σύμπλεγμα της οθωμανικής Σχολής Έφιππου Χωροφυλακής/Νοσοκομείο Γεννηματάς. Μεταξύ της χαράδρας των λατομείων και του γηπέδου του Ηρακλή βρίσκεται το δυτικό μέρος του νεκροταφείου και διακρίνουμε μερικές δεκάδες σύγχρονων τάφων, κρίνοντας από την τεχνοτροπία που είναι αυτή της κατασκευής με τούβλα και μαρμάρινης πλάκας που υιοθετείται τον 18ο αιώνα και συνεχίζεται να χρησιμοποιείται σχεδόν απαράλλακτη μέχρι σήμερα. Αν και η φωτογραφία πρέπει να λήφθηκε μεταξύ 1915 και 1917, (μετά την δημιουργία του γηπέδου και πριν την Πυρκαγιά του 1917), δεν απέχει πολύ από το πώς θα έμοιαζε η περιοχή τις επόμενες δεκαετίες – προσέξτε επίσης τα πολεμικά πλοία στον κόλπο του Θερμαϊκού.

Όσο για την πατρότητα της φράσης συνεχίζουμε με το λήμμα του slang.gr:

Σε ό,τι αφορά την προέλευση της φράσης, την βρίσκουμε σε μια ενδιαφέρουσα τομή της ποδοσφαιρικής και της εθνοτικής γεωγραφίας της Θεσσαλονίκης.

Μέχρι τα τέλη του ’50, τα γήπεδα του ΠΑΟΚ και του Ηρακλή γειτόνευαν. Το γήπεδο του ΠΑΟΚ, από το 1930 μέχρι το 1959 που εγκαινιάσθηκε η Τούμπα, βρισκόταν στο λεγόμενο Συντριβάνι, πλάι στην έκθεση και εκεί που σήμερα είναι η Θεολογική Σχολή του ΑΠΘ. Το γήπεδο του Ηρακλή ήταν 500 μέτρα πιο πάνω, εκεί που σήμερα είναι η πλατεία του Χημείου. Τώρα, ανάμεσα στα δυο γήπεδα ήταν το νεκροταφείο της Ισραηλιτικής Κοινότητας, γνωστό στους Θεσσαλονικείς ως τα «Εβραίικα Μνήματα», ΒΔ από το γήπεδο του ΠΑΟΚ και ΝΑ από το γήπεδο του Ηρακλή. Ε, και όταν ένας παίκτης έστελνε τη μπάλα έξω από το γήπεδο, είτε το ένα είτε το άλλο γήπεδο, λέγανε οι φίλαθλοι – κατ’ απόλυτη κυριολεξία – ότι έστειλε τη μπάλα στα μνήματα. Ο παππούς μου, ο οποίος ήταν Παοξής, ορκιζόταν, βέβαια, ότι η πατρότητα της φράσης ανήκε στους Ηρακλειδείς φιλάθλους. Κατά τον παππού μου, οι παίκτες του Ηρακλή τις εποχές εκείνες ήταν τέτοιοι ξυλοκόποι που το βασικό τους gameplan ήταν να στέλνουν τη μπάλα στα μνήματα.

Διακρίνεται η Φιλοσοφική μπροστά με εκατοντάδες ταφόπλακες διάσπαρτες - αριστερά το γήπεδο του Ηρακλή (;)/πηγή: Γιαντ Βασέμ

Δεν έχει πολλά να προσθέσω πέρα μαρτυριών οτι στους τοίχους των γηπέδων τότε τοποθετούσαν σπασμένα γυαλιά ώστε να αποτρέπουν τους θεατές που ήθελαν να αποφύγουν την πληρωμή του εισιτηρίου, οπότε προσπαθούσαν να δουν έστω και κάτι ανεβασμένοι πάνω σε τάφους που ήταν ψηλοί λόγω κάποιου μνημείου ή στα γιαπιά του ΑΠΘ αργότερα. Περισσότερα για τα δύο αυτά γήπεδα μπορεί κάποιος να διαβάσει σε πολλά κείμενα των Αναστασιάδη/Χεκίμογλου όπως το «Η χαμένη γοητεία των γηπέδων» του Γ.Αναστασιάδη εδώ. Η ιστορία του χώρου σύμφωνα με την οπτική του Αριστοτελείου εδώ.

Σταδιακά αυτή η περιοχή μετατράπηκε σε μια κακόφημη περιοχή γεμάτη από μαρμάρινες ταφόπλακες μαζεμένες σε ντάνες έτοιμες να χρησιμοποιηθούν σε οικοδομικές εργασίες, από ανοιγμένους τάφους είτε για τον κρυμμένο χρυσό των εβραίων είτε για τον χρυσό των δοντιών τους και από ιερόδουλες που ικανοποιούσαν την πελατεία τους δίπλα από τα ξυπόλητα παιδάκια του διπλανού προσφυγικού συνοικισμού της Αγίας Φωτεινής όπως περιγράφει ο σαλονικιός συγγραφέας Αντώνης Σουρούνης εδώ. Αλλά αυτές οι ιστορίες αποτελούν υλικό για μια άλλη ανάρτηση.

Θα κλείσω όμως με μια φωτογραφία, (πάλι από το λεύκωμα του κ.Ζάικου), που είναι ιστορική για πολλούς λόγους. Δείχνει την αθλητική παρέλαση που πραγματοποιήθηκε το 1945 εορτάζοντας την απελευθέρωση, στο γήπεδο του Ηρακλή. Αναμενόμενη η συμμετοχή της παλαιότερης ομάδας της πόλης: του Γυμναστικού Συλλόγου Μακαμπή με σημαιοφόρο τον πανελλήνιο πρωταθλητή πυγμαχίας Ντίνο Ουζιέλ. Η φωτογραφία δείχνει και την μορφή του γηπέδου λίγο πριν δώσει την θέση του στην Πλατεία Χημείου, ενώ από πίσω φαίνονται οι τζαμπατζήδες θεατές ανεβασμένοι στο γιαπί της Φυσικομαθηματικής που είχε αρχίσει να χτίζεται πριν τον πόλεμο.

////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////

English

Cricket hello, first Pablo sent for the first time the ball to the graves in the game with Panathinaikos two years ago[…]
source

[…] has decided to send the ball to the graves as not to disturb the goverment
source

τοπογραφικό Δήμου Θεσσαλονίκης/πηγή:In Memoriam

These two examples constitute an interesting example on the survival of Jewish memory in the vocabulary of contemporary Thessaloniki despite the fact that the graves that they’re referring to are burried underneath the campus of the University and its tombstones are but phantoms to be seen in corners of today’s city as building material in houses, churches and squares.

Copying from the excellent laymans’ entry at slang.gr, (I hope that there is no problem since they already use a photograph of mine in the entry) :

1. the ball to the graves

Cry of the football crowd with roots in interwar and early post-war Salonica.

It is said as a exhortation to a player of our team to send the ball as far as possible – outside the boundaries or even the field if possible as to remove any danger of an immediate goal or, more often, to buy time and keep the lead or to preserve the tie.

It is said also more sparingly as a comment when a crude shoot misses its target by a couple of miles.

Outside the football field the phrase has limited use, mainly as an exhortation to stall.

"Cholera" before becoming the PAOK field

The origin of the phrase «to send the ball to the graves» is related to the vicinity of the two main athletic fields of the city, (of Iraklis and PAOK), with the Jewish cemetery; then the largest cemetery in the world with 350.000 bodies over 350 sq.mt. The field of Iraklis was parallel to today Ethnikis Aminis Str and to the north of the Mektebi Idadiye School known today as Palia Filosofiki, in the area of what today is Chimiou Square.; it was assigned to Iraklis SC after his original field was seized by the greek Military Authorities in 1915. The field of PAOK was next to the Asylo tu Pediu Organizations, parallel to a then diagonal Egnatia Str in the area of what today is the Faculty of Theology. An interesting detail is the fact that the PAOK field was built partially on the part of the jewish cemetery called Cholera where the victims of the cholera plagues of 1911/1913 were buried; it began being used in 1928.

Having that in mind it’s not hard to imagine that the phrase «send the ball to the graves» has a quite literal meaning in inter-war and post-war Salonica !

The image in the beginning of the article is a enhancement of the topographic map drawn before WW2 and it shows on the bottom left corner the Asylo tou Pediou building, to the north the University building adjacent to the field of Iraklis more to the north, while to the east is the PAOK field. The buildings shown inside the cemetery do not exist since the graves still stand, but depict the plans for the expansion of the Aristotle University – click here for the full map with an interesting analysis over the ownership of the plots.

To the left one can see an aerial photograph of 1938, (the source is Ktimatologio through the Maccabi SC album by prof.Zaikos), where one can see the north-east Salonica extra-muros. The notes are mine and depict the most important buildings of 1938 and allow the orientation in modern Salonica – one can click the image to see it in full scale.

source: Municipality of Salonica

A better picture one can have with this color photograph where one can see Salonica from a rather rare angle, (most likely the Agios Pavlos Quarry, part of which we see in the picture on the bottom part). On the left one can see the ottoman Mektebi Idadiye School/Palea Filosofiki, while to the right the field of Iraklis SC/Chimiou Sq. Centrally one see the Hortadji Efendi Mosque/Rotunda whose minaret is the only one who survived the forceful demolition of all Salonican minarets. To the right one sees the complex of the ottoman Mounted Gendarmerie School/Genimatas Hospital. Between the ravine and the Iraklis field the western part of the cemetery is visible with modern graves judging from the brick/marble plaque style adopted in the 18th century and is still used today with only minor variations. Although the photograph must have been taken between 1915 and 1917, (between the assignment of the field to Iraklis in 1917 and the Great Fire of 1917), the area must have looked very similar to this in the following decades; also note the battleships in the Thermaikos Gulf.

As far as the inventor of the phrase we continue with slang.gr:

As far as the origin of the phrase, it is found in an interesting cross section of the football and nationality geography of Thessaloniki.

Until the end of the 50’s, the Iraklis and PAOK fields were neighbors. The PAOK field from 1930 until 1959 when Toumba Stadium was inaugurated, it was found in Sindrivani, next to the International Fair where the Faculty of Theology lies today. The field of Iraklis was 500mt to the north where Chimiou Sq is today. In between those two fields was the cemetery of the Israelite Community known to the Salonicans as Evreika Mnimata/Jewish Graves SW from the PAOK field and SE from the Iraklis one. So, when a player sent the ball outside the field, either one or the other, the fans would literally say that he sent the ball to the graves. My grandfather who was a PAOK fan swore that the Iraklis fans coined the phrase because their players were so terrible that their main gameplan was to send the ball to the graves. 

The Palia Filosofiki is visible among hundred of broken gravestones - on the left the Iraklis field (?)/ source: Yad Vashem

I can not add more, other than testimonies that the walls of the fields were filled with broken glass as to deny the freeloaders from evading the ticket, so those tried either to climb upon graves tall enough because of some monument or to the buildings of the University who were being built. More on these two fields one can read in greek in many texts by Anastasiadis/Hekimoglu like «The lost charm of the fields» by Y.Anastasiadis here. The history of the area according the Aristotle University’s perspective in greek here.

Gradually this area became an ill-reputed area full of stacked tombstones ready to be used in constructions, with open graves in order to find the jewish gold or the golden fillings of jewish sculls and with prostitutes which served their clientele next to barefoot wandering children from the refugee/settler  borough of Agia Fotini as salonican writer Antonis Sourounis describes here. But this story is part of another post.

I will end with a photograph, (again through prof.Zaikos album), which is historic for many reasons. It shows an athletic parade in 1945 celebrating the Liberation, in the field of Iraklis. As expected the oldest club of the city, Maccabi SC is also parading with the greek boxing champion Dino Ouziel as his flag bearer. The photograph not only shows the appearance of the stadium from within before giving way to the Chimiou Square but also the freeloaders mentioned before on top of the Physics/Math Faculty building which had started to be built before the war.