Μασεμέχα ή οι ασκενάζι «παστρικιές»/Masemejas or the case of askenazi prostitution

Ελληνικά (english translation follows below)

ιερόδουλες στην περιοχή Ρεζί Βαρδάρ το 1917 * / με άσπρη φορεσιά ζουάβος (;)

Την λέξη «μασεμέχα» την είχα ακουστά, κυρίως μέσω λαογραφικών εργασιών, μόνο ως ιστορική αναφορά αλλά στο φετεινό Σέντερ είχα την ευκαιρία να την ακούσω ξανά από μια κυρία αναφερόμενη σε μια φίλη της, όχι εξαιρετικά πιστή στον οικογενειακό βωμό. Η συγκεκριμένη λέξη είναι μέρος της αργκό των σεφαραδιτών της Ελλάδας και πιστεύω οτι αξίζει τον κόπο να εξετάσουμε την ιστορία της ως μια περίπτωση κοινωνικού ρατσισμού, αλλά και ενδεικτική της διαχρονικής μοίρας των μεταναστών μιας και μου θυμίζει έντονα την ιστορία της λέξης «παστρικιά».

Η προέλευση της εντοπίζεται στα τέλη του 19ου αιώνα όταν τα συνεχιζόμενα πογκρομ στην Ανατολική Ευρώπη ώθησαν εκατομμύρια Εβραίους να μεταναστεύσουν στις ΗΠΑ, στην Δυτική Ευρώπη αλλά και αρκετές χιλιάδες στην Οθωμανική Αυτοκρατορία και κυρίως στην Θεσσαλονίκη και Παλαιστίνη που ήταν τα κέντρα του Εβραϊσμού της Ανατολής.

Όπως έχουμε ξαναπεί τα επαγγέλματα της θάλασσας ήταν αποκλειστικά εβραϊκά και το λιμάνι ακολουθούσε τα εβραϊκά ωράρια και έκλεινε το Σαμπάτ/Σάββατο. Οπότε όταν αυτές οι καραβιές εξαθλιωμένων εβραίων έφταναν στο λιμάνι, μπορεί να συναντούσαν ομόθρησκους τους αλλά αδυνατούσαν να συνομιλήσουν μαζί τους λόγω της γλώσσας – οι μεν ήξεραν γίντις/γερμανοεβραϊκά και οι δε λαντίνο/ισπανοεβραϊκά. Μόνη κοινή γλώσσα ήταν λίγα, όχι παραπάνω από μερικές λέξεις, αρχαία εβραϊκά που ήξεραν οπότε συνήθως ρωτούσαν: Μα σεμ σελάχ ;/Μα σεμέχα ;/? מה השם שלך ή κάτι παρόμοιο που σημαίνει «Ποιό είναι το όνομα σου ;» .

Εβραίοι ψαράδες και μαουνιέρηδες

Γυρνώντας οι ψαράδες και οι χαμάληδες σπίτια τους πληροφορούσαν οτι άλλη μια καραβιά από μασεμέχας, παραφθορά αυτής της ερώτησης στα εβραϊκά, είχε φτάσει εκείνη την ημέρα. Ετσι αυτή η λέξη έφτασε να χαρακτηρίζει το σύνολο των Ασκεναζίτων τα τέλη του 19ου αιώνα, αν και παρέμενε στην σφαίρα της αργκό με ελαφρά υποτιμητική έκφανση, ενώ τα γίντις ονομάζονταν μασεμέσκο δηλαδή ακαταλαβίστικα.

Οι νέοι αυτοί πρόσφυγες όμως αντιμετώπισαν τα ίδια προβλήματα που αντιμετωπίζουν και οι έλληνες πρόσφυγες που θα έφταναν μισό αιώνα μετά: αδυναμία προσαρμογής, προβληματικές αρχές υποδοχής και κοινωνικό ρατσισμό. Οφείλουμε βέβαια να αναγνωρίσουμε οτι τότε η έννοια του κράτους πρόνοιας δεν υπήρχε και οι κοινοτικοί εβραϊκοί θεσμοί, αν και ανεπαρκείς, αποτελούσαν ότι πιο προηγμένο είχε να προσφέρει η Οθωμανική Αυτοκρατορία της εποχής. Προβλέποντας αυτά τα προβλήματα η Εβραϊκή Κοινότητα φροντίζει στην αρχή να μοιράσει τόσο είδη πρώτης ανάγκης αλλά κυρίως να φροντίσει την εγκατάσταση τους σε διάφορα μέρη της πόλης ώστε να προσαρμοστούν ευκολότερα αποφεύγοντας την γκετοποίηση και μαθαίνοντας την γλώσσα της πόλης. Δυστυχώς όμως η πυρκαγιά του 1890 έπαιξε σημαντικό ρόλο στην διακοπή αυτών των προσπαθειών μιας και πλεον ολόκληρη η πόλη χρειάζονταν άμεση βοήθεια.

ιερόδουλες στην περιοχή Ρεζί Βαρδάρ το 1917 *

Με την πάροδο των ετών ενώ οι ασκενάζι πρόσφυγες κατάφεραν να ενταχθούν στην κοινωνία της πόλης, η λέξη «μασεμέχα» διατηρήθηκε αν και στο τέλος εκφυλίστηκε ώστε στην Θεσσαλονίκη των επόμενων δεκαετιών του 20ου αίωνα να σημαίνει τον φτωχό και ταλαιπωρημένο άνθρωπο. Αυτή είναι και η ερμηνεία που δίνει ο Ι.Νεχαμά στο Ισπανοεβραϊκό-Γαλλικό σαλονικιώτικο λεξικό του αλλά μια μικρή προσωπική έρευνα μιλάει για μια επιπλέον ερμηνεία που ο Νεχαμά, ίσως από σεμνοτυφία, αποφεύγει να αναφέρει.

Αναμενόμενα μέρος των γυναικών προσφύγων αναγκάζονταν να καταφύγει στην πορνεία για να επιβιώσει, (το οτι η Θεσσαλονίκη ήταν εβραϊκή πόλη σημαίνει οτι και οι εκδιδόμενες γυναίκες αλλά και τα δίκτυα διακίνησης τους ήταν εβραϊκά) και από την στιγμή που η πλεον οικονομική πηγή νέων γυναικών ήταν οι μάζες της ανατολικής Ευρώπης η ασκενάζι προέλευση ταυτίσθηκε με την πορνεία. Η προκατάληψη ήταν τέτοια που όταν ένας από τους «πατριάρχες» του σύγχρονου Ισραήλ Νταβίντ Μπεν Γκουριόν επισκέφθηκε την Θεσσαλονίκη το 1911 για να πάρει το πτυχίο Νομικής αλλά και να καταλάβει το πώς μια σύγχρονη εβραϊκή πόλη μπορεί να συγκροτηθεί, αντιμετώπισε προβλήματα όχι μόνο ως σιωνιστής ή ως αρνούμενος να μάθει ισπανικά, αλλά και ως ασκενάζι και άρα ύποπτος για εμπόριο λευκής σαρκός.

Ετσι ο όρος «μασεμέχα» διατηρήθηκε όχι μόνο ως ενδεικτικό ανθρώπου φτωχού και ταλαιπωρημένου αλλά κατέληξε σε κάποια στιγμή να σημαίνει την εκδιδόμενη γυναίκα σεφαραδίτισσα ή ασκεναζίτισσα. Η υπόθεση μου είναι οτι η ταύτιση μασεμέχα και ιερόδουλων οφείλεται στην ασκενάζι καταγωγή λόγω των συνθηκών που περιέγραψα και όχι στον χαρακτηρισμό τους ως ταλαίπωρες γυναίκες, αλλά μπορεί και να ξεκίνησε με την πρώτη ερμηνεία και να κατέληξε στην δεύτερη καθώς εξελίσσονταν ο ίδιος ο όρος. Δυστυχώς αυτή η ερμηνεία βασίζεται στις σύγχρονες μαρτυρίες 2 μόνο ισπανόφωνων γυναικών της εποχής και δεν έχω την δυνατότητα επιβεβαίωσης στις εβραϊκές σατιρικές εφημερίδες της Παρασκευής που πιθανότατα να ανέφεραν τον όρο. Πάντως από ότι φαίνεται συνεχίζει να είναι ένας ζωντανός όρος που εξελίσσεται και έχει καταλήξει να χαρακτηρίζει, τουλάχιστον για την φίλη μου, τις άπιστες γυναίκες στην Ελλάδα του 21ου δείχνοντας οτι το παρελθόν μας ίσως να μην είναι τόσο χαμένο όσο φοβόμασταν. :-)

*οι φωτογραφίες προέρχονται από το «Ζαφείρης Χρ., Παπατζήκας Αρ., Εν Θεσσαλονίκη 1900-1960, εκδ. Εξάντας» μέσω του Παιδαγωγικού Εργαστηρίου του ΑΠΘ.

** μια εξαιρετικά ενδιαφέρουσα παράλληλη ιστορία για την εβραϊκή πορνεία στην Αργεντινή με Εβραίες από την Ανατολική Ευρώπη εδώ.

////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////

English

prostitutes in the Regie Vardar Quarter in 1917 * / zouave with the white uniform (?)

I knew of the term «masemeja» (j as in echad) mainly through folkloristic testimonies but in this year’s Sedder I had the occasion of hearing it again by a friend of mine who was referring to a less-than-faithful wife. The specific word is part of the greek sephardic slang vocabulary and I think that a small post on its origin is worth the effort given it’s value not only as indicative of social racism and timeless fate of refugees but also because of the similarities it shares with the greek word «pastrikia«.

Its origin can be traced in the end of the 19th century and to the continuing pogroms in Eastern Europe which forced millions of Jews to emigrate to the USA,  Western Europe but also several thousands to the Ottoman Empire and mainly to Salonica and Palestine which constituted the centers of Eastern Jewry.

As we’ve said before the professions of the sea were almost exclusively held by Jews and the Port followed the jewish timetable closing for the Sabbath. So when these shiploads of poor refugees arrived they may have had the opportunity to meet fellow Jews but they could not speak to them since the first spoke Yiddish and the latter Ladino. Their only means of communication were some, few words, of Hebrew so they usually asked: «Ma shem selach?/Ma shemecha?/? מה השם שלך « or something similar which means «What is your name ?» .

Jewish fishermen and roarmen

Returning to their homes, the fishermen and the hamals informed that another shipload of masemejas, a corruption of this question in Hebrew, had arrived. So a time arrived that the totality of the Ashkenazim in the 19th century were defined as such, albeit the word remaining slang and with a derogatory meaning while masemesko meant  unintelligible gibberish ie yidish.

These new refugees faced the same problems as the Greek refugees that arrived half a century later: problems in adjusting, problematic reception by the authorities and social racism. We must admit that at that era the notion of a welfare state did not exist and the jewish communal institutions, albeit inadequate, were the most advanced in the Ottoman Empire. Anticipating such problems the Jewish Community in the beginning supplied the refugees with means of first necessity  but the main focus of its efforts was settling them in various parts of the city in order to blend in with the population, learn the language used in Salonica and avoid the creation of a degraded ashkenazi ghetto. Unfortunately the fire of 1890 halted these efforts since the entire city was in need of assistance.

prostitutes in the Regie Vardar Quarter in 1917 *

The end result was that while ashkenazi refugees managed to integrate in the society of the city, the term «masemeja» survived although it ended up in becoming during the next decades of the 20th century Salonica a synonym for a poor and wretched man. This is the definition and etymology that J.Nehama presents in his French-DjudeoEspaniol salonican dictionary but some personal research has led me to believe that there is another definition that Nehama, perhaps out of victorian sense of decency, failed to mention.

Faced with such problems it is to be expected that a large number of women was forced to resort to prostitution to survive, (Salonica being a jewish city means that the prostitutes but also their traffickers were Jews) and since the cheapest supply of women was Eastern Europe the ashkenazi origin was identified with prostitution. The prejudice was such that when one of the «patriarchs» of modern Israel David Ben Gurion visited the city in 1911 to obtain a law degree and see how a modern jewish city could function, he encountered problems not only as a Zionist or for refusing to learn Ladino but also as an ashkenazi ergo suspect for women trafficking.

So the term masemeja was maintained not only as a synonym for a poor man but at some point ended up defining all prostitutes, sephardic or ashkenazi. My hypothesis is that the identification of masemeja with prostitution is linked with the ashkenazi origin for the reasons mentioned above and not because of the destitute nature of these women, although it could have began with the first interpretation and ended up with the second as the term evolved. Unfortunately this is mere guesswork since I am basing myself to the contemporary testimonies of two ladino-speaking women of that era and cannot be confirmed from published sources, namely the jewish satirical newspapers of Friday which probably would have mentioned the term. Still it appears to be alive as a term and have evolved into being used, or at least used by my friend, for the unfaithful wives in 21st century Greece showing that our past may not be all lost as feared. :-)

*the photographs come from «Ζαφείρης Χρ., Παπατζήκας Αρ., Εν Θεσσαλονίκη 1900-1960, εκδ. Εξάντας» through the Pedagogic Workshop of the A.U.Th.

** an extremely interesting parallel story about Jewish prostitution in Argentina of Eastern European Jewish women can be found here.