Η σαλονικιώτικη Αγκαδά του 1955/The 1955 salonican Haggadah

Ελληνικά / English translation follows below

ח  וְהִגַּדְתָּ לְבִנְךָ, בַּיּוֹם הַהוּא לֵאמֹר:  בַּעֲבוּר זֶה, עָשָׂה יְהוָה לִי, בְּצֵאתִי, מִמִּצְרָיִם.

Και θα πεις στον γιό σου εκείνη την ημέρα, λέγοντας: Είναι εξαιτίας αυτού που ο Κύριος έκανε για μένα όταν βγήκα έξω από την Αίγυπτο.

Αύριο, (Δευτέρα 18 Απριλίου), το βράδυ σε κάθε εβραϊκό σπίτι στην Ελλάδα θα μαζευτεί η οικογένεια, φίλοι και συγγενείς για να γιορτάσουν το Πέσσαχ, την εβραϊκή γιορτή κατά την οποία θυμόμαστε την έξοδο από την Αίγυπτο. Το τελετουργικό δείπνο που θα ακολουθήσει ονομάζεται  Σέντερ του Πέσσαχ και κατά την διάρκεια του διαβάζουμε την ιστορία της Εξόδου από το βιβλίο που ονομάζεται Αγκαδά του Πέσσαχ.

Αντιγράφοντας από την ιστοσελίδα διδασκαλίας του Γιαντ Βασέμ στα ελληνικά:

«Πέσσαχ (εβραϊκό Πάσχα)
Είναι μια από τις τρεις προσκυνηματικές εορτές που αναφέρονται στην Τορά.
Το όνομα της γιορτής προέρχεται από μια εβραϊκή λέξη που σημαίνει «προσπερνώ» και παραπέμπει στη χειρότερη από τις δέκα πληγές του Φαραώ, τη θανάτωση όλων των πρωτότοκων αρσενικών παιδιών. Ο θεός «προσπέρασε» τα σπίτια των γιών του Ισραήλ, σώζοντάς τους από την πληγή που χτύπησε τα σπίτια των αιγυπτίων.
Το Πέσσαχ εορτάζεται τον εβραϊκό μήνα Νισσάν (που συμπίπτει με τα τέλη Μαρτίου, αρχές Απριλίου) σε ανάμνηση της απελευθέρωσης του εβραϊκού έθνους από τη σκαβιά στην Αίγυπτο.
Την παραμονή του Πέσσαχ, στο σπίτι γίνεται μια ειδική τελετή, που ονομάζεται Σέντερ και σημαίνει «σειρά» στα εβραϊκά. Κατά τη διάρκεια του Σέδερ διαβάζεται η Αγκαδά, ένα κείμενο που αφηγείται την ιστορία της εξόδου από την Αίγυπτο και συνοδεύεται από τραγούδια και τελετουργικές πράξεις που σκοπό έχουν να θυμίσουν τα γεγονότα της Εξόδου. Ένα από τα σημαντικότερα στοιχεία του Σέδερ είναι το εορταστικό τραπέζι, με φαγητά που έχουν συμβολικό νόημα. Το Πέσσαχ διαρκεί επτά ημέρες, κατά τις οποίες απαγορεύεται η κατανάλωση ψωμιού. Αντί για ψωμί, τις μέρες του Πέσσαχ τρώνε Ματσά, δηλαδή άζυμο άρτο, από ζυμάρι που δε φούσκωσε. Αυτό γίνεται σε ανάμνηση της βιασύνης με την οποία οι εβραίοι έφυγαν από την Αίγυπτο, που ήταν τόση, ώστε δεν είχαν χρόνο να αφήσουν το ψωμί να φουσκώσει.
Το Πέσσαχ είναι επίσης η γιορτή της άνοιξης. Αυτή την εποχή το κριθάρι είναι έτοιμο για θερισμό στη Γη του Ισραήλ. Κατά την εποχή του Ναού (ο Ναός βρισκόταν στην Ιερουσαλήμ και ήταν το θρησκευτικό και τελετουργικό κέντρο του έθνους του Ισραήλ από τον δέκατο αιώνα π.Χ. ως τον πρώτο αιώνα μ.Χ.), οι Ισραηλίτες έφερναν στο ναό κριθάρι από την πρώτη σοδειά.»

Το 1954 ενώ η πλειοψηφία των επιζώντων από τα στρατόπεδα ακόμα ζούσε σε παραπήγματα και η εβραϊκή Θεσσαλονίκη καταστρέφονταν με γοργούς ρυθμούς, ζητήθηκε η συνδρομή επιφανών Σαλονικιών ώστε να εκδοθεί μια Αγκαδά ως μέρος της προσπάθειας επιστροφής σε μια φυσιολογική εβραϊκή ζωή. Αποτέλεσμα είναι η σαλονικιώτικη Αγκαδά του 1955 που τυπώθηκε κάτω από δύσκολες συνθήκες στο τυπογραφείο «Γκατένιο» του Λεών Χάγουελ στην Θεσσαλονίκη. Η παράδοση των σαλονικιώτικων Αγκαντότ είναι από τις πλεον μακρές στον εβραϊκό χώρο και ξεκινάει από την πρώτη Αγκαδά στα λαντίνο το 1567 που τυπώθηκε στα εβραϊκά τυπογραφεία της πόλης και συνεχίζει με διάσημες εκδόσεις που φτάνουν μέχρι την «αριστερή» Αγκαδά του 1935.

Η γλώσσα της έκδοσης του 1955 ακολουθεί τις εξελίξεις και τυπώνεται με το εβραϊκό κείμενο, την μετάφραση στα ισπανοεβραϊκά και την μετάφραση στα ελληνικά – ακριβώς για αυτό η Αγκαδά μπορεί να διαβαστεί ξεφυλίζοντας από τα δεξιά προς τα αριστερά σύμφωνα με την ελληνική γραφή, όσο και από τα αριστερά προς τα δεξιά ακολουθώντας την εβραϊκή γραφή – οι κηλίδες κρασιού είναι από ατυχήματα κατά την διάρκεια του Σέντερ στο σπίτι μου. :-)

Σκοπός μου είναι να ανέβουν και οι εκδόσεις της ΙΚΘ του 1970, του Ασσέρ Μωυσή, η πρόσφατη εξαιρετική της ΙΚΑ και διάφορες από την ελληνική ομογένεια στο εξωτερικό.

View this document on Scribd

Σας αφήνω με μια πραγματικά υπέροχη εκδοχή του γνωστού τραγουδιού Un Cavretico, (γνωστό και ως Had Gadia), το οποίο είδαμε και εδώ. Στην συγκεκριμένη ακολουθεί τους μη-ελληνικούς σεφαραδίτικους στίχους μιας και στην Ελλάδα λέμε por dos az bari αντί για το por dos levanim, (ευχαριστώ τον Ιακώβ Σ. που μου το προώθησε).

Χαγκ Πέσσαχ σαμέαχ βε κασσέρ / Χαρούμενη γιορτή και καλό Πέσσαχ σε όλους, αυτούς κοντά αλλά κυρίως σε εσένα μακρυά

////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////

English

ח וְהִגַּדְתָּ לְבִנְךָ, בַּיּוֹם הַהוּא לֵאמֹר: בַּעֲבוּר זֶה, עָשָׂה יְהוָה לִי, בְּצֵאתִי, מִמִּצְרָיִם.
8 And thou shalt tell thy son in that day, saying: It is because of that which the LORD did for me when I came forth out of Egypt.

Tomorrow, (Monday the 18th), night in every Jewish home in Greece families, friends and relatives will gather to celebrate Pessah, the jewish holiday in which we remember the Exodus from Egypt. The ritual dinner that follows is called Sedder of Pessah and during which we read the story of the Exodus from the book called Haggadah of Pessah.

Copying from the Jewish Virtual Library:

«Pessah, (jewish Passover)
based on the Hebrew root meaning “pass over”. The holiday is also referred to as Chag he-Aviv (the Spring Festival), Chag ha-Matzoth (the Festival of Matzahs), and Zeman Herutenu (the Time of Our Freedom).
Probably the most significant observance related to Passover involves the removal of chametz from our homes. This commemorates the fact that the Jews leaving Egypt were in a hurry, and did not have time to let their bread rise. It is also a symbolic way of removing the “puffiness” (arrogance, pride) from our souls.
The grain product we eat during Passover is called matzah. Matzah is unleavened bread, made simply from flour and water and cooked very quickly. This is the bread that the Jews made for their flight from Egypt.
On the first night of Passover (first two nights for traditional Jews outside Israel), we have a special family meal filled with ritual to remind us of the significance of the holiday. This meal is called a seder, from a Hebrew root word meaning “order.” It is the same root from which we derive the word “siddur” (prayer book). There is a specific set of information that must be covered in a specific order. This is the seder.

In 1954 while the majority of the survivors still lived in sacks and the jewish Salonica was being destroyed at a fast pace, it was asked that prominent Saloniklis contribute towards the printing of a Haggadah as part of an effort to return to a normal Jewish life. The result was the 1955 salonican Haggadah printed under tremendous hardships in the «Gattegno» printery by Leon Hagouel. The tradition behind the salonican Haggadot goes back to 1567 with the first ladino Haggadah printed in the salonican presses and reaching to the «leftist» 1935 Haggadah.

The 1955 edition follows the evolution of the language having besides the Hebrew text, the DjudeoEspanyol version and the Greek version; that’s why the Haggadah can be read both from right to left following the greek text and from left to right following the hebrew text – the wine stains are from accidents during the Sedder in my home. :-)

My purpose is to digitize also the 1970 edition by the Salonica Community, the Asher Moisis edition, the recent excellent work by the Athens Community and others from the greek diaspora abroad.

View this document on Scribd

I leave you with a great version of the famous song Un Cavretico, (known also as Had Gadia), which we saw here. In this particular piece it follows the non-greek sephardic lyrics since in Greece we use to say por dos az bari instead of por dos levanim, (I thank Iacov S. for forwarding it to me).

Hag Pessah sameah ve kasher / A merry holiday to all and a good Pessah, to those near but mainly to you far away

Ρακί και ούζο, εβραϊκά και σαλονικιώτικα – Μέρος 1ο/ Raki and Ouzo, Jewish and Salonican – Part 1

Ελληνικά (english translation follows below)

Όλοι οι λαοί της Μεσογείου μοιράζονται με διάφορες παραλλαγές ένα παραδοσιακό ποτό με βάση το γλυκάνισο  και το ονομάζουν ούζο, ρακι, σαμπούκα, ανίς, παστίς ή αράκ. Στην Ελλάδα περισσότερο γνωστά είναι το ούζο των ανατολικών νησιών του Αιγαίου, το τσίπουρο της Θεσσαλίας και η τσικουδιά της Κρήτης. Μάλιστα το ούζο θεωρείται αποκλειστικά ελληνικό ποτό και μάλιστα προστατεύεται εντός της Ευρωπαϊκής Ένωσης, (εκτός της Ε.Ε. είναι λίγο πιο περίπλοκο).

Πριν 60 χρόνια όμως ένα από τα πλέον διάσημα ποτά ήταν το ρακί Σαλονίκης και ειδικότερα ο πιο διάσημος εκπρόσωπος του, το Ρακί του Οίκου Χαχάμ Ναχμίας.

Η προέλευση των ονομάτων

κλικ για μεγένθυνση/ πηγή:www.tsou.gr

Οπως είπαμε το ρακί και το ούζο ανήκουν στην μεγάλη οικογένεια των ποτών της Μεσογείου με βάση τον γλυκάνισο – στην φωτογραφία δεξιά μπορεί κάποιος να δεις την γεωγραφική του κατανομή. Μια ευφάνταστη ετυμολογία αναφέρει οτι η λέξη «ούζο» βγαίνει από την χρήση του όρου uso marsiglia που  αφορούσε τον χαρακτηρισμό της ρακής εκλεκτής ποικιλίας που στέλνονταν στην Μασσαλία. Μια ευφάνταστη παραλλαγή της ιστορίας μπορείτε να διαβάσετε ακολουθώντας αυτόν τον σύνδεσμο.

Αυτή η προσπάθεια λαϊκής ετυμολόγησης αντικατοπτρίζεται και στην εβραϊκή λαϊκή παράδοση για την προέλευση του όρου που ακολουθεί παρόμοιο δρόμο και εμφανίζει την λέξη ούζο, κοινή σε εβραίους/χριστιανούς/μουσουλμάνους, ως παράγωγο της λέξης uzo δηλαδή συνήθεια στα ισπανοεβραϊκά ή από την φράση «yuzar kada dia» δηλαδή για καθημερινή χρήση.

Αυτές οι ετυμολογίες αντανακλούν την παράδοση και είναι προϊόν της λαϊκής φαντασίας μιας και η λέξη ούζο προέρχεται από το τουρκικό üzüm, το οποίο σημαίνει «τσαμπί σταφύλι» και «αφέψημα από σταφίδες», όπως μας πληροφορεί ο Dr.Moshe.

Όμως κατά ένα περίεργο τρόπο ένα άλλο ποτό της οικογενείας, το τσίπουρο, εμφανίζεται να διαθέτει μια εβραϊκή καταγωγή προερχόμενο από το σίκερα που είναι η απόδοση στην ελληνόφωνη Τορά (Π.Διαθήκη) του εβραϊκού σεκάρ/שכר ενός είδους δυνατού ποτού.

Είναι δύσκολο εως αδύνατον να μιλήσουμε για συγκεκριμένη προέλευση μιας και το ρακί και το ούζο είναι σύγχρονες εκδοχές παλαιότερων παρόμοιων ποτών και το ίδιο όνομα χρησιμοποιείται για διαφορετικά προϊόντα σε διαφορετικές περιοχές. Ξεχωρίζει όμως η εδραιωμένη πεποίθηση, μεταξύ των μελών της χριστιανικής μειονότητας της Θεσσαλονίκης, οτι το ρακί και το ούζο το έφεραν οι σεφαραδίτες εβραίοι στην πόλη. Ο τοπικός λαογράφος της πόλης Κώστας Τομανάς αφηγείται :

Η εβραϊκή οικογένεια η Ναχμίας καταγόταν από την Μαγιόρκα. Όταν ήρθε στην Θεσσαλονίκη μαζί με τους άλλους Σεφαρδίμ έφερε μαζί της και τα καζάνια με τα οποία κατασκεύαζε στην Ισπανία το ορεκτικό ποτό, που οι τούρκοι ονόμαζαν ρακί. Οι τούρκοι δεν έπιναν κρασί, γιατί το απαγορεύει το Κοράνιο. Αλλά το ιερό βιβλίο δεν έλεγε τίποτα για το ρακί, κι έτσι οι τούρκοι ήταν μεγάλοι ρακιτζήδες.

ΕΔΩ το δεύτερο και μεγαλύτερο κομμάτι με την παρουσία τους στην λαϊκή κουλτούρα, τραγούδια και καθημερινότητα.

///////////////////////////////////////////////////////////////

English

All around the Mediterranean one can find various flavours of a strong alcoholic drink based on the aniseed aromas, whether it is called ouzo, raki, sambucca, anis, pastis or arak. In Greece the most famous variations are the ouzo of the eastern Aegean islands, the tsipouro of the Thessaly region and the tsikoudia of Crete. In fact ouzo is considered an exclusively greek drink and it is indeed protected inside the European Union, (outside it’s a bit more complicated).

But 60 years ago one of the most famous variations was the raki of Salonica and its most worthy representative, the Raki of the Haham Nahmias House.

The origin of the names

click to enlarge/ source:tsou.gr

Raki and Ouzo are part of the great Mediterranean family of aniseed-based alcoholic drinks – in the photo in your right one can see their geographic distribution. A fancy story over the etymology of the name says that the term «Ouzo» comes from the term uso marsiglia which dealt with how a fine quality raki was characterized and emulated the fine quality products destined for the port of Marseilles.  A funny variation of this story one can read in the Google-Translate rendition of the greek story here.

Of course this is a naive effort to find the origin and which is mirrored with several similar efforts in the Jewish popular tradition. For example one can quote the popular belief was that the term ouzo, common to Jews/Christians/Muslims, was derived from the spanish/jewish term uzo, meaning «custom» or from the phrase «yuzar kada dia», ie for daily use.

These etymologies reflect a folkoristic tradition and are products of popular fantasy since in reality the word «Ouzo» derives from the turkish üzüm which means clusters of grapes and/or decoction of raisins, as Dr.Moshe informs us.

Strangely enough it is another member of the family, Tsipouro, which appears to have a Jewish origin. Tsipouro appears to be the evolution of sikera/σίκερα, which is the rendition in the greek-language Torah (Old Testament) of the jewish shekar/שכר, a kind of a string alcoholic beverage.

Of course it is difficult next to impossible to talk about a specific origin of these drinks since raki and ouzo have evolved over the centuries and the same name is used to describe different products in different areas. But it does stand out the established belief among the Christian minority of Salonica that raki and ouzo were brought by the Sephardic Jews to  Salonica. The local folkoristic historian Kostas Tomanas says:

The jewish family Nahmias came from Mayorca. When it came to Salonica with the other Sephardim it brought along the cauldron with whom it used to manufacture in Spain this appetizing drink which the turks used to call raki. The turks did not drink wine because the Coran forbade it. But the holy book did not say anything about raki and so the turks were great raki consumers.

On Wednesday the second and larger piece on the presence of ouzo in the popular culture, songs and everyday life.

Rosh HaShana 5771/ Eβραϊκή Πρωτοχρονιά (5771)

This article is part of an ongoing series aiming at making Judaism, with a millennary greek tradition, a bit more well known. For these reasons it shall be in greek since english-language pages on Rosh HaShana are abundant. Still, if you’re interested in learning more on our greek traditions/ minhag use Google Translate or don’t hesitate to ask for clarifications in the comments bellow. Shana Tova!

Οσοι παρακολουθείτε το ιστολόγιο τακτικά θα παρατηρήσουν οτι είναι το ίδιο σχεδόν κείμενο με αυτό που είχα δημοσιεύσει πέρσι – ορισμένα κείμενα πιστεύω οτι αξίζει να τα ξαναδημοσιεύω και για τους καινούργιους αναγνώστες.

Σε όλους εσάς εύχομαι ότι το καλύτερο για το Νέο Χρόνο και ελπίζω αυτό το ιστολόγιο να ανοίγει ένα παράθυρο σε μια ελληνική καθημερινότητα που έχει παρελθόν, παρόν και μέλλον. Για τις υπόλοιπες ευχές διαβάστε το άρθρο μέχρι το τέλος !

Αυτό που επίσης δεν αλλάζει είναι οι ευχές μου στους ανθρώπους που είναι κοντά μου ακόμα και όταν είμαστε μακρυα.

Σανά Τοβά !

—

Γενικά

Η Εβραϊκή θρησκεία αναγνωρίζει περισσότερες από μια Πρωτοχρονιές – άλλη είναι η θρησκευτική, άλλη είναι των δένδρων και άλλη η πολιτική. Ουσιαστικά όμως αυτή που ορίζεται σαν η «κανονική» Εβραϊκή Πρωτοχρονιά, η γιορτή στην οποία αλλάζει η ημερομηνία του χρόνου είναι το Ρος Ασσανά, (ή αλλιώς Ρος Ασανά/Ροσς Ασσανά). Το όνομα της γιορτής στην κυριολεξία σημαίνει Rosh (κεφαλή) Ha (του) Shana (χρόνου) και φέτος ξεκινάει κατά την δύση του ήλιου την Τετάρτη 8 Σεπτεμβρίου 2010 μέχρι δύση του ηλίου της Κυριακής 10 Σεπτεμβρίου, ενώ φέτος μπαίνουμε αισίως στο 5771 A.M. (anno mundi: από κτίσεως κόσμου).

Γιατί ξεκινάμε στη δύση του ήλιου; Γιατί η ημέρα στο εβραϊκό ημερολόγιο ξεκινά από την δύση του ηλίου και διαρκεί μέχρι την δύση της επομένης, (σύμφωνα με την Γέννεση «και έγινεν εσπέρα και έγινε πρωί, ημέρα πρώτη»). Τυπικά ξεκινά όταν 3 αστέρια εμφανίζονται στον ουρανό αλλά πρακτικά ορίζεται μόνο από την δύση του ηλίου – φέτος στην Ελλάδα πέφτει στις 19.24 σήμερα το απόγευμα (8/9). Ταυτόχρονα είναι και η πρώτη ημέρα του μήνα Τισρί.

Το Ρος Ασσανά είναι αναπόσπαστα δεμένο με το Γιομ Κιππούρ, (Ημέρα Εξιλέωσης – η ιερότερη γιορτή του Ιουδαϊσμού) και αποτελούν τις λεγόμενες Υψηλές Εορτές, ενώ οι ημέρες μεταξύ Ρος Ασσανά και Κιππούρ ονομάζονται Γιαμίμ Νοραϊμ (Ημέρες του Δέους) λόγω του υψηλού βαθμού θρησκευτικότητας τους.

Θρησκευτικά

Σοφάρ και ρόδι

Ολοι αυτοί οι «εξιλεασμοί» και «ημέρες του δέους» που ανέφερα πριν είναι ενδεικτικοί οτι το Ρος Ασσανά έχει δυο πρόσωπα, το ένα είναι η ευθυμία που συνοδεύει την αρχή του χρόνου και το άλλο είναι οτι σημαδεύει την έναρξη μιας περιόδου μετάνοιας που κορυφώνεται το Γιομ Κιππούρ. Αυτό συμβαίνει γιατί θεωρείται οτι στο Ρος Ασσανά ο Θεός μας εγγράφει στο Βιβλίο της Ζωής και καθορίζει το πως θα είναι η χρονιά που θα περάσουμε, ενώ την ημέρα του Γιομ Κιππούρ σφραγίζει τις εγγραφές. Η περίοδος μεταξύ Ρος Ασσανά και Κιππούρ είναι οι Ημέρες τους Δέους που ανέφερα και οι οποίες συνοδεύονται από ιδιαίτερη προσευχές και εφαρμογή του Σ’λιχότ, δηλαδή της αυτοπρόσωπης ζήτησης συγχώρεσης από τα άτομα που υπάρχει περίπτωση να έχουμε αδικήσει και ταυτόχρονα την παραχώρηση συγχώρεσης σε αυτούς που έχουν αδικήσει εμάς. Ενα ιδιαίτερο έθιμο, τουλάχιστον στην Ελλάδα, είναι η Ζιάρα (ισπανοεβραϊκός όρος που σημαίνει επίσκεψη στο νεκροταφείο), για να ζητήσουμε την παρέμβαση των πατέρων μας για να μας συγχωρέσει ο Θεός.

Θεωρητικά όλος ο μήνας που προηγείται, (ο μήνας Ελουλ), θεωρείται ο μήνας της μετάνοιας αλλά ιδιαίτερα αυτές τις ημέρες η αναζήτηση της συγχώρεσης αποκτά μια ιδιαίτερη βαρύτητα. Δεν θα κάτσω να αναφέρω περισσότερες λεπτομέρειες αλλά θα περιορισθώ να αναφέρω οτι η μετάνοια θεωρείται ύψιστο καθήκον και γίνεται ακόμα και εκ μέρους αυτών που δε μπορούν να συμμετάσχουν, όπως οι άρρωστοι. Επίσης όπως είπαμε η ζήτηση της συγχώρεσης αφορά τον Θεό αλλά κυρίως τον συνάνθρωπο μας. Τέλος η εβραϊκή στάση απέναντι στην συγχώρεση συνοψίζεται στα λόγια του Θεού: «ελάτε σε εμένα και εγώ θα έρθω σε εσάς«.

Έθιμα

Πρώτα, όπως ανάφερα, οφείλουμε να ζητήσουμε συγχώρεση αυτοπροσώπως από τα άτομα του περιβάλλοντος μας – προσοχή όμως, αν δεν σας γνωρίζει μπορεί να νομίσει οτι πάσχετε από καμμία ανίατη ασθένεια και αποφασίσατε να συμφιλιωθείτε με τα γήινα πράγματα. Επίσης οφείλουμε να φροντίσουμε να μοιραστούμε το γεύμα μας με έναν ξένο, χήρα, ορφανό ή άπορο – αυτή η εντολή συνήθως είναι ευκαιρία για αγαθοεργίες.

Δεύτερο είναι οτι οι άντρες οφείλουν να αγοράσουν να καινούργιο ρούχο ή κόσμημα στις γυναίκες τους για την γιορτή – μια εντολή που τηρείται και από τις πιο άθρησκες εβραίες προς απογοήτευση των συζύγων τους. Επίσης τα παιδιά πρέπει να λάβουν ένα καινούργιο παιχνίδι ή γλυκίσματα.

Το Σοφάρ στα Ιωάννινα

Τρίτο να πάμε στην συναγωγή, συχνά την τελευταία στιγμή όπως γίνεται στην Χριστιανική Ανάσταση προς χαρά του ιερέα, για να ακούσουμε το Σοφάρ. Το σοφάρ είναι ένα κέρατο κριαριού το οποίο βγάζει έναν εξαιρετικά υποβλητικό ήχο που παραπέμπει κατ’ευθείαν στην Βίβλο και το άκουσμα του αποτελεί μιτσβά (εντολή με την θετική έννοια) – με το καλό θα ανεβάσω ένα βίντεο με τον ήχο στις Γιαμίμ Νοραϊμ που ακολουθούν.

Τέταρτο είναι να απέχουμε από τις καθημερινές δραστηριότητες – ότι απαγόρευση ισχύει το Σαμπάτ ισχύει και για το Ρος Ασσανά. Ειδικά αυτό δεν το έχω δει ποτέ να συμβαίνει στην Ελλάδα, λόγω του οτι για την κοινωνία είναι μια απλή μέρα.

Πέμπτο είναι οτι η νοικοκυρά και τα κοριτσάκια του σπιτιού ανάβουν κάθε βραδιά δυο κεριά για να καλωσορίσουν την γιορτή.

Πέμπτον και πιο ενδιαφέρον: Την τέλεση ενός ειδικού γεύματος το οποίο θα συνοδεύεται από ορισμένα ειδικά τρόφιμα με συμβολική σημασία. Το γεύμα οφείλει να είναι ιδιαίτερα πλούσιο.

Να προσθέσουμε οτι υπήρχαν και διάφορα τοπικά έθιμα τα οποία συνδέονταν με διάφορες προλήψεις. Κλασικό ήταν το συμβολικό τίναγμα των αμαρτιών: στην Θεσσαλονίκη οι γονείς έβαζαν τα παιδιά να τινάξουν τα ρούχα τους μετά την συναγωγή, ενώ στην Ρόδο έπαιρναν ένα σεντόνι και το τίναζαν στην θάλασσα για να πάρει μακρυά τις αμαρτίες.

Το Γεύμα του Ρος Ασσανά

Μήλο και Μέλι

Το γεύμα του Ρος Ασσανά, (καμμιά φορά ονομάζεται και Σέντερ του Ρος Ασσανά), είναι ένα εορταστικό γεύμα – πρακτικά έχει επικρατήσει να τρώμε ψάρι αλλά μπορεί να είναι οτιδήποτε αρκεί να είναι κάτι ιδιαίτερο. Η ουσία είναι τα ειδικά τρόφιμα (Ασιμανίμ/ Σημάδια) που συνοδεύουν το γεύμα και έχουν ιδιαίτερη σημασία. Αυτά είναι (σε παρένθεση ο ισπανοεβραικός όρος που χρησιμοποιούσαμε σπίτι μου) : μήλο με μέλι, πράσο (prassa), σπανάκι, χουρμά, κολοκύθα (kalavasa), ρόδι και κεφάλι ψαριού (pishkado).

Προφανέστατα το πράσο παραδοσιακά είναι πρασσοκεφτέδες (Κeftes de Prassa), το σπανάκι σπανακόπιτα ή σπανακοκεφτέδες (Keftes de Espinaca) ή πλεόν της μόδας είναι σε φρέσκια σαλάτα, η κολοκύθα μέσα σε μπουρεκάκια από κολοκύθα (Borekas de Kalavasa) κ.ο.κ. Πιστεύω οτι είναι μια καλή ευκαιρία να δοκιμάσετε την συνταγή με τα χαμινάδος που είχα αναρτήσει πριν.

Ιδιαίτερη σημασία έχουν οι ακόλουθες μπεραχότ (ευλογίες) για αυτά τα τρόφιμα. Εδώ τις παραθέτω στα ελληνικά αλλά συνήθως λέγονται (ή τουλάχιστον λέγονταν) στα ισπανοεβραϊκά στις Σεφαραδίτικες κοινότητες. Αντίστοιχα βέβαια στις Ρωμανιώτικες κοινότητες η γλώσσα της λειτουργίας ήταν τα ελληνικά:

1. Το Μήλο με Μέλι (η εβραϊκή έκφραση Tapuach b’dvash είναι το όνομα ενός κλασσικού παιδικού τραγουδιού).
   «Είθε ο Θεός να μας προσφέρει μια καλή και γλυκιά χρονιά από την αρχή ως το τέλος»
2. Το Ρόδι
   «Είθε ο Θεός να πληθύνει τις καλές μας πράξεις όπως τους σπόρους του ροδιού»
3. Οι χουρμάδες (στα εβραικά η λέξη χουρμας μοιάζει με το ρήμα καταναλώνεται και ουσιαστικά είναι ένα λογοπαίγνιο)
   «Είθε ο Θεός να θελήσει να καταναλωθούν αυτοί που μας επιβουλεύονται»
   
4. Το Κεφάλι ενός ψαριού
   «Είθε ο Θεός να μας αφήνει να πηγαίνουμε πάνω σε ότι αναλάβουμε και να μας έχει ως κεφαλή και όχι ως ουρά, όταν ακολουθούμε τις εντολές του Κυρίου»

Ενδεικτικά παραθέτω πως ακούγεται στα ισπανοεβραϊκά η πρώτη ευχή:

Sea velontad delantre de ti adonai nuestro Dio y Dio de nuestros padres ke se renove sovre nozotros anyada buena y dulce de presipio de el anyo y asta kavo de el anyo.

Το γεύμα προφανώς ξεκινάει με το Κιντούς, την μπεραχά που ευλογεί το κρασί, από το γηραιότερο μελος της οικογενείας. Μετά μοιράζει το κρασί και λέει την ευλογία για το ψωμί που ειδικά για σήμερα οι καλεσμένοι το βουτάνε σε λίγο μέλι.

Στην συνέχεια αναφέρουμε τις μπεραχότ για τα τρόφιμα που ανέφερα παραπάνω και τρώμε κανονικά το υπόλοιπο γεύμα. Στην θεωρία το Ρος Ασσανά διαρκεί 2 ημέρες και το γεύμα επαναλαμβάνεται την επομένη αλλά πρακτικά δεν συμβαίνει.

Επίλογος και ευχές

Ανέφερα αρκετά αναλυτικά την όλη γιορτή και πρέπει να ομολογήσω οτι αν θα έπρεπε να την συνοψίσω σε δυο γεγονότα που πρακτικά μου έχουν εντυπωθεί έντονα είναι ο ήχος του σοφάρ και η γλυκιά γεύση από το μήλο με μέλι. Θα κλείσω με τις κλασσικές ευχές και ελπίζω ο καινούργιος χρόνος να φέρει σε όλους σας ότι καλύτερο για εσάς και τις οικογένειες σας!

Σανά Τοβά ου μετουκά
(Καλή και Γλυκιά Χρονιά)

K’τιβά βε χατιμά τοβά
(Είθε να γραφθείς και να σφραγιστείς για μια καλή χρονιά)

ή όπως το λέγανε στην οικογένεια μου μισά ισπανικά, μισά εβραϊκά

Anada buena ve tizku lesanim rabot

(Καλή Χρονιά και μακάρι να’χεις πολλές ακόμα)

Ο θάνατος στον Ιουδαϊσμό: ταφικά έθιμα/Death in Judaism: burial customs

Ελληνικά (english translation follows bellow)

Αυτή η ανάρτηση οφείλει να αρχίσει με μια παραδοχή: δεν υπάρχουν «εβραϊκά ταφικά έθιμα». Πώς θα μπορούσε άλλωστε να υπάρχει μόνο μια κωδικοποιημένη μορφή έκφρασης του πιο έντονου ανθρώπινου συναισθήματος, αυτό της απώλειας και ειδικά σε μια θρησκεία που χαρακτηρίζεται από την απουσία δογμάτων. Ετσι λοιπόν θα επικεντρωθώ αποκλειστικά στα ελληνικά ταφικά έθιμα – επιπλέον δεν θα αναφερθώ αναλυτικά αλλά θα επικεντρωθώ στην σύγχρονη μορφή τους μεταπολεμικά, μαζί με ορισμένες μεσοπολεμικές αναφορές όπου είναι απαραίτητο. Σκοπός όπως αναφέραμε στην προηγούμενη ανάρτηση που αναφέρεται στις εβραϊκές πεποιθήσεις για τον θάνατο είναι μια προσέγγιση ενός εξαιρετικά σημαντικού κομματιού του εβραϊκού κύκλου της ζωής και οδηγός για τους χριστιανούς που θα θελήσουν να παραβρεθούν στην κηδεία ενός φίλου ή συγγενή τους.

Η στιγμή του θανάτου

Την στιγμή του θανάτου κάποιος φίλος της οικογενείας φροντίζει να κλείσει τα μάτια και το στόμα του νεκρού και να τον τοποθετήσει κοιτώντας τον ουρανό – από αυτή τη στιγμή και μετά ο νεκρός δεν μένει μόνος του αλλά υπάρχει πάντα κάποιος στο δωμάτιο μαζί του, ο λεγόμενος σομέρ/φύλακας, (κατάλοιπο αρχαίων εποχών όπου η σωρός είχε ανάγκη προστασίας αλλά σήμερα αποτελεί έκφραση τιμής στον νεκρό). Επίσης ένα κερί θα πρέπει να καίει κοντά του, μια υπενθύμιση οτι η αιώνια νέφες/ψυχή του συνεχίζει να υπάρχει. Παλαιότερα αυτό και τα υπόλοιπα κομμάτια αποτελούσαν φροντίδα της Χεβρά Κεντοσά/Αγίας Αδελφότητας που ήταν μια κοινοτική οργάνωση που αναλάμβανε τις κηδείες και με εθελοντική συμμετοχή – σήμερα το κομμάτι το αναλαμβάνουν γραφεία κηδειών που έχουν συνάψει συμβάσεις με τις Κοινότητες και συνεργάζονται με τον ραβίνο και τις τοπικές Χεβρά Κεντοσά αν υπάρχουν.

Πιάτο προσφορών στην Χεβρά Κεντοσά/Εβραϊκό Μουσείο Ελλάδος

Οι Χεβρά Κεντοσά αποτελούνται από άντρες και γυναίκες και θεωρείται μιτζβά/θετικό καθήκον η συμμετοχή σε αυτήν – οι συμμετέχοντες δεν αμείβονται και καλύπτονται μόνο τα  υλικά έξοδα από προσφορές. Ο νεκρός θα πλυθεί εξονυχιστικά και κάθε ανοικτή πληγή πρέπει να κλείσει, ενώ στην συνέχεια θα τυλιχτεί σε ένα ταχρίχ/λευκό σάβανο – με τον αριθμό των πλύσεων, των προσευχών και τυλίγματος του σάβανου να είναι συγκεκριμένος και μέρος ενός αυστηρού τυπικού που ονομάζεται τα’αρά. Η σωρός τοποθετείται σε ένα απλό φέρετρο, αρόν, χωρίς κανένα επιπλέον στολίδι, κόσμημα ή ένδυμα πλέον του νεκρικού σάβανου – μόνη εξαίρεση είναι η δυνατότητα να  τυλιχτεί επιπλέον από το προσωπικό του ταλέτ με κομμένη μια γωνία από τα τσιτσίτ δείχνοντας οτι πλέον δε θα χρησιμοποιηθεί για προσευχή. Ο λόγος πίσω από αυτή την εξαιρετικά απλή ταφή είναι για να υποδείξει την γύμνια μας και την ισότητα μας μπροστά στον θάνατο. Αυτή είναι η τελευταία φορά που το σύνολο της οικογενείας μπορεί να αποχαιρετήσει τον νεκρό από κοντά αφού το φέρετρο δεν ανοίγει παρά στο νεκροταφείο ξανά. Το φέρετρο συνηθίζεται να καλύπτεται από ένα μαύρο ύφασμα με το Μαγκέν Νταβίντ/Άστρο του Δαυίδ αν ο νεκρός ήταν ηλικιωμένος και λευκό αν ήταν νέος.

Παλαιότερα ήταν καθιερωμένο την στιγμή του θανάτου να αδειάζουν κάθε δοχείο με νερό στο σπίτι γιατί πίστευαν οτι ο Αγγελος του Θανάτου μπορεί να το είχε χρησιμοποιήσει για να καθαρίσει το ξίφος του μετά την τέλεση της αποστολής του. Μάλιστα το συγκεκριμένο έθιμο ανήκε στον επίσημο κατάλογο της Ιεράς Εξέτασης στην Ισπανία για να διαπιστωθεί αν ο εξεταζόμενος είναι κρυπτο-εβραίος. Σε μερικά σπίτια έχω δει οτι αυτή η παράδοση επιζεί με το να αφήνουν το νερό να τρέχει λίγο από μια βρύση. Σε άλλες πόλεις της Ελλάδας, όπως τον Βόλο, συνηθίζουν να σπάνε ένα κανάτι με λίγο νερό μέσα την ώρα που ξεκινά η μεταφορά του νεκρού στο νεκροταφείο.

Η κηδεία

Η μεταφορά στον τάφο/Encyclopedia Judaica

Η κηδεία οφείλει να ξεκινήσει το συντομότερο δυνατόν – αν όχι την ίδια, τουλάχιστον την επόμενη μέρα εκτός και αν είναι Σαμπάτ, (κατάλοιπο των εποχών που το ζεστό μεσανατολικό κλίμα δεν επέτρεπε την διατήρηση του νεκρού). Συνήθως η τελετή λαμβάνει χώρο είτε στη συναγωγή, είτε συνηθέστερα σε ένα μικρό ευκτήριο οίκο στο χώρο του νεκροταφείου, σπανιότατα δε στο ίδιο το σπίτι. Η τελετή είναι σύντομη και χαρακτηρίζεται από τις 7 περιφορές, ακαφότ, που θα κάνει ο ραβίνος γύρω από το φέρετρο και τα λίγα λόγια που μπορεί να πει κάποιος προς τιμή του εκλιπόντα. Αυτή η νεκρολογία που ονομάζεται εσπέντ γίνεται από τον μασπίντ και παλαιότερα είχε σκοπό τόσο να εξυμνήσει τον εκλιπόντα, όσο και να προκαλέσει την θλίψη στους παρευρισκομένους προωθώντας την μετάνοια. Μετά τις προσευχές, που λαμβάνουν παρόντων του συνόλου των συμμετάσχοντων, το φέρετρο αναχωρεί για το χώρο ταφής συνοδευόμενο αποκλειστικά από τους άνδρες.

Ο τάφος οφείλει να είναι τουλάχιστον 1 μέτρο βαθύς και σκαμμένος αποκλειστικά στο χώμα ώστε η σωρός, χωρίς το φέρετρο που πλέον δεν έχει άλλη χρησιμότητα και δεν ενταφιάζεται, να μπορεί να είναι σε άμεση επαφή με το χώμα, (αποτελεί μια δυσάρεστη εξέλιξη η σύγχρονη απαίτηση των οικογενειών για ενισχυμένη κατασκευή και βαθύτερη ταφή ώστε να ελαχιστοποιούνται οι πιθανότητες βεβήλωσης από τις σχετικά συχνές αντισημιτικές επιθέσεις στα εβραϊκά νεκροταφεία). Η σωρός χαμηλώνεται με τα πόδια πρώτα και τοποθετείται ξαπλωτή στην πλάτη, με μια μικρή πέτρα κάτω από το κεφάλι ώστε να μπορεί να κοιτά προς την Ιερουσαλήμ όταν θα έρθει ο Μεσσίας και γίνει η τεhιάτ hα’μετίμ/ανάσταση των νεκρών. Λίγο πριν χαμηλωθεί μπορούν να πλησιάσουν οι γιοί και οι εγγονοί ώστε να φιλήσουν το χέρι για τελευταία φορά – αν ο νεκρός ήταν ένας ιδιαίτερα γνωστός ραβίνος τότε και άλλοι μπορεί να πλησιάσουν την σωρό. Μια πλάκα τοποθετείται πάνω από τη σωρό και οι παρευρισκόμενοι ρίχνουν χώμα ή μια πέτρα δίνοντας συμβολικά στον νεκρό την άδεια να αναχωρήσει και παρέχοντας ένα αίσθημα ολοκλήρωσης. Τα λουλούδια και τα στεφάνια είναι ξένα προς την εβραϊκή παράδοση και δεν είναι ευπρόσδεκτα – αντίθετα σήμερα συνηθίζεται να δηλώνεται ρητά ένα φιλανθρωπικό ίδρυμα όπου οι παρευρισκόμενοι μπορούν να κάνουν μια δωρεά.

Κατά την αποχώρηση από την τελετή συνηθίζεται να πλένονται τα χέρια σε μια βρύση που πάντα είναι διαθέσιμη στους επισκέπτες στο χώρο του νεκροταφείου.

To νέο εβραϊκό νεκροταφείο της Θεσσαλονίκης/(c) jbschecter

Ο τάφος αποτελεί την τελευταία κατοικία του νεκρού αφού οι εβραίοι δεν ξεθάβουν ποτέ τους νεκρούς τους, εκτός από περιπτώσεις φυσικών καταστροφών, κρατικής κατάσχεσης, λανθασμένης ταφής αλλά και τότε απλώς ενταφιάζονται σε άλλο τάφο. Η εκταφή του νεκρού, όπως συνηθίζεται στην Xριστιανική Ορθόδοξη παράδοση, θεωρείται από τις χειρότερες δυνατές βεβηλώσεις και πηγή τρόμου στην εβραϊκή παράδοση σε θρήσκους και μη.

Είναι προφανές οτι και χριστιανοί μπορούν να συνοδεύσουν το νεκρό  καθόλη την διάρκεια της τελετής σεβόμενοι τις παραδόσεις των ζωντανών συγγενών του και προφανώς μην όντας υποχρεωμένοι να συμμετάσχουν στο θρησκευτικό κομμάτι.

Κάτι ακόμα: η καύση των νεκρών ιστορικά υπήρξε ξένη στην εβραϊκή παράδοση. Αναμενόμενα σήμερα υπάρχει ένα ισχυρό αίσθημα αντιπάθειας δεδομένης της εμπειρίας της Σοά/ Ολοκαυτώματος. Η κυρίαρχη άποψη μεταξύ των ραβίνων, (όπως είπαμε ο Ιουδαϊσμός δεν έχει δόγμα και ούτε ιεραρχία), είναι οτι η καύση δεν γίνεται δεκτή αλλά ούτε απαγορεύεται σε ραβίνους να συμμετάσχουν στην τελετή αλλά και ούτε απαγορεύεται η ταφή σε εβραϊκό νεκροταφείο με το εβραϊκό τυπικό – αποτελεί προσωπική επιλογή του κάθε ραβίνου. Η ταρίχευση όμως απαγορεύεται αυστηρά. Η αυτοκτονία αν και αποτρέπει την απόδοση τιμών μέσω της κε’ρι’ά και του εσπέντ, δεν απαγορεύει το κομμάτι που αφορά τους πενθούντες – στην σύγχρονη εποχή δεν έχει χρησιμοποιηθεί ποτέ για να αρνηθεί το σύνολο της τελετής. Πρακτικά μόνο η περίπτωση των αποστατών είναι ο μόνος λόγος για να αρνηθεί η ταφή σε εβραϊκό νεκροταφείο σύμφωνα με το εβραϊκό τυπικό.

Κηδεία του ραβίνου Αβραάμ Σασσών στην Λάρισα το 1957/Αρχείο Εσδρά Μωυσή και Δήμος Λαρίσης

Μετά την κηδεία

Στην στιγμή του θανάτου σημαντικό κομμάτι των ραβινικών παραινέσεων απευθύνονται στην απελπισία ή απάθεια που προσβάλει τους συγγενείς και σκοπό έχουν να βοηθήσουν να δημιουργηθεί μια αυτόματη διαδικασία. Πχ στην βιβλιογραφία διαβάζουμε οτι τον 19ο αιώνα είχαν αυστηρά απαγορευθεί οι έντονες εκδηλώσεις όπως οι αυτοτραυματισμοί που ήταν συχνές μεταξύ των γυναικών. Η’ οι καθημερινές επισκέψεις στην οικογένεια απαγορεύτηκαν όταν ένας διάσημος ραβίνος προσπάθησε να πέσει από το παράθυρο μετά από μια πλημμυρίδα επισκεπτών που ήθελαν να εκφράσουν την λύπη τους.

Από την στιγμή του θανάτου η συνήθης ευχή που ακούγεται όταν κάποιος τον πληροφορείται είναι Μπαρούχ νταγιάν αΕμέτ / Ευλογητός Αυτός, ο αληθινός Κριτής, αν και επίσης από τους παλαιότερους μπορεί να ακουστεί το μαλογράδο ε ενκορτάδο, δηλαδή οτι το νήμα της ζωής του λιγόστεψε άτυχα αν ο νεκρός ήταν νέος.

Μετά την τελετή στο νεκροταφείο οι παρευρισκόμενοι μαζεύονται σε ένα σπίτι και ακολουθεί μια μικρή συγκέντρωση. Η οικογένεια του νεκρού συνηθίζει να φοράει μαύρα ρούχα τα οποία τα σκίζει συμβολικά για να δείξει το πένθος της, (το έθιμο είναι γνωστό ως κε’ρι’ά) και χωρίς παπούτσια. Κάθονται στο πάτωμα, με πλάτη στον τοίχο σε μαξιλάρια που έχουν καλυφθεί από μαύρο ύφασμα, το οποίο καλύπτει και κάθε καθρέπτη στο σπίτι. Από το έθιμο αυτό εξαιρούνται όλα τα παιδιά που δεν έχουν ενηλικιωθεί θρησκευτικά ακόμη, δηλαδή είναι μικρότερα των 13 ετών αν και στην σύγχρονη εποχή τα παιδιά προστατεύονται ακόμα περισσότερο – επιπλέον δεν εφαρμόζονται αν αφορούν ένα μωρό μικρότερο των 30 ημερών. Όπως είπαμε μερικές φορές αφήνεται ανοικτή κάποια βρύση να τρέχει.

Τότε είναι η κατάλληλη στιγμή να επιδώσει κάποιος τα συλλυπητήρια του στην οικογένεια μιας και αποφεύγονται πριν την ολοκλήρωση της κηδείας. Είτε είστε εβραίοι ή όχι, τότε είναι η κατάλληλη στιγμή να θυμηθείτε τον εκλιπόντα και να θυμηθείτε τις ευχάριστες στιγμές μιας και στην εβραϊκή παράδοση ενθαρρύνεται η διατήρηση ζωντανής της μνήμης του νεκρού.

Κατά την διάρκεια της συγκέντρωσης συνηθίζεται να μοιράζονται αυγά χαμινάδος, μαύρες σταφίδες και καφές αλλά αυτό δεν αποκλείει και ένα πλουσιότερο γεύμα για τους παρευρισκόμενους – αντίθετα στην σεφαραδίτικη παράδοση συνηθίζεται η ευρύτερη οικογένεια αλλά και φίλοι να προσφέρουν πλήρες γεύμα, αρκεί να μην περιέχει κρέας, στην οικογένεια που ίσως να το έχει παραμελήσει μέσα στην θλίψη της. Άλλωστε αποτελεί ιδιαίτερο χαρακτηριστικό οτι σε διαφορετικές περιοχές της Ελλάδος έχει επικρατήσει η προσφορά διαφορετικών φαγητών: στην Κέρκυρα σφουγγάτο, στην Θεσσαλονίκη και στις σεφαραδίτικες κοινότητες σούπα με φιδέ. Για ευνόητους λόγους συνηθίζεται η προσφορά από ρακί παλαιότερα και κονιάκ τα τελευταία χρόνια.

Στην επόμενη ανάρτηση θα ασχοληθούμε με την περίοδο μετά την κηδεία, το θέμα του πένθους και τα έθιμα της…

Σιμχά Τορά και Eβραϊκά παρατσούκλια / Simcha Torah and Jewish nicknames

Ελληνικά (english translation follows)

Ενα Σέφερ Τορά/source:wikipedia

Με το τέλος του Σουκώτ έρχεται η γιορτή της Σιμχά Τορά που στα ελληνικά αποδίδεται ως η γιορτή της Χαράς της Τορά, (Τορά ονομάζεται η Πεντάτευχος και πάνω κάτω αντιστοιχεί στην σε αυτό που οι Χριστιανοί ονομάζουν Παλαιά Διαθήκη). Στη Σιμχά Τορά γιορτάζουμε το τέλος του ετήσιου κύκλου ανάγνωσης της Τορά που διαιρείται σε 52-54 εβδομαδιαία κομμάτια, (περασσά), που διαβάζονται κάθε βδομάδα στην Συναγωγή. Η ανάγνωση του τελευταίου κομματιού αποτελεί την αφορμή για μια μεγάλη γιορτή στην συναγωγή.

Οπως ξέρουμε η συμμετοχή στην ίδια την λειτουργία δεν αποτελεί αποκλειστικότητα του ραβίνου όπως ο ιερέας που ηγείται στην χριστιανική ορθόδοξη τελετουργία, αλλά ο κάθε εβραίος συμμετέχει ατομικά και μπορεί να τελέσει αυτός την όποια λειτουργία. Έτσι στην Ελλάδα υπάρχει το έθιμο για την Σιμχά Τορά να διαλέγονται δύο άτομα, συνήθως νιόπαντροι, που ο ένας ονομάζεται Χατάν Τορά δηλαδή γαμπρός της Τορά που διαβάζει το τελευταίο κεφάλαιο και ο άλλος Χατάν Μπερεσίτ δηλαδή γαμπρός της Γέννεσης που είναι το πρώτο κεφάλαιο.

Εγκαίνια της Μπετ Ελ/Πηγή:ΚΙΣ

Κατά την διάρκεια της τελετής οι κύλινδροι της Τορά, (αυτοί στην φωτογραφία αριστερά και που ονομάζονται Σέφερ Τορά), περιφέρονται 7 φορές γύρω από την Συναγωγή (οι λεγόμενες ακαφότ) και συχνά περνάνε κάτω από μια χουπά γιατί ο δεσμός του εβραϊκού λαού με την Τορά παρομοιάζεται με τον γάμο. Αυτό όμως που δεν γίνεται εύκολα αντιληπτό είναι οτι αυτές οι περιφορές δεν γίνονται σε κλίμα αυστηρό ή έστω σοβαρό. Η πρώτη περιφορά γίνεται από τους δύο Χατάν ενώ ολόκληρος ο κόσμος στην συναγωγή τραγουδά και χορεύει. Ακόμα και στις πιο λιτές συγκεντρώσεις ο θόρυβος από τα τραγούδια ακούγεται ως έξω, ενώ στο παρελθόν ήταν μια πρώτης τάξεως ευκαιρία για να καταναλωθούν σημαντικές ποσότητες από ρακί. Μάλιστα ορισμένες συναγωγές, που οφείλουμε να θυμόμαστε αποτελούσαν έναν ημιαυτόνομο μικρόκοσμο, όπως η Συναγωγή Σιτσίλια στην Θεσσαλονίκη το είχαν θεσμοθετήσει και αμέσως μετά την ανάγνωση του τελευταίου κομματιού ένα μπουκάλι ρακί περνούσε από χέρι σε χέρι και ο καθένας έπινε από μια γουλιά, ενώ μετά τους προσφέρονταν από λίγο απόσταγμα κανέλας για να αρωματίσουν τα μαντήλια τους σε ανάμνηση της χαράς και ευωδίας που προκαλεί το ξεκίνημα ανάγνωσης της Τορά από την αρχή.

Μικρά παιδιά ετοιμάζονται να κακοποιηθούν από αδίστακτες γριούλες/Πηγή:aitzhayim.org

Μετά τους χατάν τις υπόλοιπες περιφορές τις κάνουν τα μικρότερα παιδιά τα οποία δέχονται άγρια κακοποίηση από τους ηλικιωμένους που παρευρίσκονται υπό μορφή τσιμπημάτων των μάγουλων ή ανακατώματος των μαλλιών καθώς περνάνε μέσα στα τραγούδια και τον χορό, (ο γραφών έχει παιδικά τραύματα όπως φαντάζεστε). Όπως είπαμε τα τραγούδια συνεχίζουν ακάθεκτα, ενώ σε μερικές συναγωγές τους ραίνουν με ροδοπέταλα, (ιδιαίτερα αν υπάρχει γυναικωνίτης σε όροφο όπως έχω δει στην Συναγωγή Μοναστηριωτών στην Θεσσαλονίκη και που αποτελεί ένα επιβλητικό θέαμα μαζί με την ιδιαίτερη ακουστική της), ή παλαιότερα με γλυκά. Η φωτογραφία δεξιά αν και προέρχεται από μια διαφορετική περίσταση, τα εγκαίνια της Συναγωγής Μπετ Ελ στο εβραϊκό γηροκομείο Ρέστειον στην Αθήνα, είναι άκρως ενδεικτική της όλης ατμόσφαιρας.

Η κάθε συναγωγή είχε τα δικά της έθιμα, πχ η Συναγωγή Εβόρα στην Θεσσαλονίκη συνήθιζε να ετοιμάζει μια μεγάλη ποσότητα από ρύζι το οποίο το πετούσε στους χατάν φωνάζοντας «αρρόζ» γιατί το παρατσούκλι της συναγωγής ήταν «ρύζι». Μερικά από αυτά έχουν αφεθεί, ενώ άλλα νέα έχουν δημιουργηθεί. Στην Αθήνα στην συναγωγή της οδού Μελιδώνη σήμερα συνηθίζουν να μοιράζουν μεγάλες λαμπάδες που δημιουργούν μια φανταστική ατμόσφαιρα στο εξωτερικό της συναγωγής από τους εκατοντάδες εβραίους που μαζεύονται για να τραγουδήσουν. Παλαιότερα συνηθίζονταν να γίνεται μια πομπή που συνόδευε τους χατανίμ σπίτι, εν μέσω τραγουδιών και γέλιων – για ευνόητους λόγους αυτό το έθιμο έχει ατονήσει σήμερα.

Με την Σιμχά Τορά συνδέεται και το έθιμο στην Θεσσαλονίκη, οτι κάθε συναγωγή είχε το δικό της παρατσούκλι το οποίο έπαιζε μεγάλο ρόλο κατά την διάρκεια αλλά και μετά τη γιορτή. Το παρατσούκλι αυτό δεν είχε σχέση με άλλα παρατσούκλια του υπόλοιπου χρόνου αλλά σχετίζονταν ειδικά με την γιορτή, πχ η παλαιότερη συναγωγή της Θεσσαλονίκης που είχε ιδρυθεί τον 1ο αιώνα προ Κοινής Εποχής, στην γωνία Καλαποθάκη και Δημοσθένους, ονομάζεται Ετς αΧαίμ και την αποκαλούσαν οι υπόλοιποι εβραίοι κααλ δε λος γρέγος, δηλαδή συναγωγή των ελλήνων γιατί ανήκε στους ρωμανιώτες εβραίους. Το παρατσούκλι της όμως για το Σιμχάτ Τορά ήταν Ajo, δηλαδή σκόρδο γιατί υποτίθεται το αγαπούσαν ιδιαίτερα τα μέλη της.

Σήμερα η (εγκαταλελειμμένη) Ιτάλια Γιασάν/Πηγή:Ραδάμανθυς

Τα παρατσούκλια είχαν διάφορες προελεύσεις: τα μέλη της Μαγιόρ που βρισκόνταν γωνία Βενιζέλου με Τσιμισκή και είχε ιδρυθεί το 1492 ονομάζονταν ladron, δηλαδή κλέφτες. Αφορμή ήταν ο ανάγλυφος πύργος στο ιερό της συναγωγής που απεικόνιζε τον θυρεό των Τόρρες που ήταν οι προύχοντες της συναγωγής και διέθετε ένα πύργο που ανήκε στο οπλοστάσιο της Πάλμα, πρωτεύουσας της Μαγιόρκα από όπου κατάγονταν. Ο πύργος αυτός θύμιζε τους πύργους στο Γεντί Κουλέ όπου έκλειναν τους φυλακισμένους και από εκεί το όνομα. Τα μέλη της Προβένσια που ιδρύθηκε το 1394 από πρόσφυγες από την Προβηγκία ονομάζονταν proves, δηλαδή φτωχοί και αποτελούσε παραφθορά του ονόματος τους. Η συναγωγή Ιτάλια ιδρύθηκε μεταξύ του 1423 και 1492 και λόγω μεγέθους διαιρέθηκε στην Ιτάλια Γιασάν και Ιτάλια Χαντάς – η πρώτη βρίσκονταν στην σημερινή Πλατεία Αριστοτέλους που ονομάζονταν τότε Madrezika del Agua όπως σωστά μας πληροφορεί ο Ν.Γενημάκης, ενώ η δεύτερη στην γωνία Κ.Ντίλ (τότε ονομάζονταν Kucuk Italia Havrasi) και Βασ.Ηρακλείου (Haham Matalon) – ενώ σήμερα μπορείτε να την βρείτε στην οδό Βελισσαρίου στην φωτογραφία δεξιά. Το παρατσούκλι και τον δυο όμως ήταν raton, δηλαδή ποντίκι και τους έφερνε σε ευθεία αντιπαράθεση με τους θανάσιμους εχθρούς τους: την Συναγωγή Αραγόν που ήταν οι gato, αναφορά στην οικογένεια Γκατένιο που ήταν η καρδιά της συναγωγής. Ετσι λοιπόν όταν παρέες από την Ιτάλια Γιασάν περνούσαν μπροστά από τις πομπές της Αραγόν, πειράγματα εκτοξεύονταν από τις δυο παρατάξεις: Huid ratones que nosotros los gatos os vamos a tragar – Τρέξτε ποντίκια γιατί εμείς οι γάτοι θα σας κάνουμε μια χαψιά !

Οι συναγωγές της Θεσσαλονίκης ήταν δεκάδες και είναι δύσκολο να αναφέρω όλα τα παρατσούκλια: θα περιοριστώ στην συναγωγή των Ασκεναζίτων Ασκενάζ που γενικώς την αποκαλούσαν κααλ δε λος λόκος (συναγωγή των τρελών) αλλά για το Σιμχά Τορά υιοθετούσαν το mosca (μύγα) πιθανότητα αναφερόμενοι την καταγωγή από την Μόσχα. Τα μέλη της Συναγωγής Πούλια ονομάζονταν macarron ενδεικτικό της διαχρονικής σχέσης των ιταλών με το συγκεκριμένο έδεσμα, ενώ παρά την μεγάλη περηφάνια των μελών της Οτραντο το όνομα τους ήταν gallo γιατί θεωρούνταν φιλέριδες που αποτυπώνεται και στο παρατσούκλι κάαλ δε λος καμπάνταϊς (καπάνταης είναι ο κουτσαβάκης στα τούρκικα). Η Καταλάν, στην γωνία Αγ.Σοφίας και Καστριτσίου, ονομάζονταν figo λόγω της παρουσίας συκιών δίπλα από την πόρτα της συναγωγής, αν και επιτήδειοι την αποκαλούσαν figo loco λόγω της ισχυρογνωμοσύνης των μελών της. Η Νεβέ Σεντέκ στην Φράγκων είχε το όνομα huerno λόγω της παρουσίας ενός μεγάλου κέρατος στον τοίχο ενάντια στο κακό μάτι. H Γκερούς Σεφαράντ, ίσως η σημαντικότερη ιστορικά λόγω της σύνδεσης της με δυο ογκόλιθους της παγκόσμιας εβραϊκής θρησκείας τον Σαμουέλ ντι Μεδίνα και τον Ιωσέφ Κάρο, βρισκόταν στο Καπάνι από το 1492 και το παρατσούκλι της ήταν mescita, δηλαδή μιναρές.

Και με αυτά: Χαγκ Σαμέαχ – Χαρούμενη Γιορτή!

Σημείωμα για μελλοντικές αναρτήσεις: η ενδιαφέρουσα ιστορία της συναγωγής Ιτάλια Γιασάν, ο εβραϊκός γάμος μιας και αναφέρθηκα στην χουπά, τα προστατευτικά των σεφερ τορά που είναι προνομιούχος τομέας της εβραϊκής τέχνης και ο ισχυρισμός οτι οι εβραίοι της Θεσσαλονίκης έφεραν το ρακί στον ελλαδικό χώρο, (argos beware)…

English

A Sefer Torah/source:wikipedia

With the end of Sukkot the feast of Simcha Torah comes along which can be freely translated as the feast of the Joy of the Torah, (where Torah is the Pentateuch which is approximately what Christians refer to as the Old Testament). In Simcha Torah we celebrate the end of the yearly circle of the Torah reading, which is divιded in 52-54 segments called perasha and are publicly read each week in the synagogue. The reading of the last part is cause for a great celebration in the temple.

As we know the participation in the Jewish rituals are not limited to the rabbi as in Christian rituals the priest leading the congregation; instead each Jew is participating on his own and he may conduct the service himself. So in Greece we have the custom of picking two people for the ceremony, usually newlyweds during the past year; the first is called Hatan Torah, the groom of the Torah and he reads the last chapter, while the other one is called Hatan Beresheet where Beresheet being the hebrew name for the first chapter of Genesis.

Beth El Synagogue opening/Source:CJB

During this ceremony the cylinders of the Torah, (those on the picture to your left and called Sefer Torah), are being carried around the synagogue for 7 times, (the akaphot) and often they pass under a chuppa because the bond of the Jewish people with the Torah is often compared to a wedding. The thing that may not be clear though is that these passages are not done in a serious or even austere climate. The first revolution is done by the two Hatanim while the whole congregation sings and dances. Even in the most spartan gatherings the sound of the songs can be heard from the outside and in the past it was a prime opportunity to down significants amounts of raki. Some congregations had even introduced this to their minhag like the Sicilia Synagogue in Salonica where after the last chapter a bottle of raki passed among the faithful for a sip and then some cinnamon essence was used to dampen the handkerchiefs as to remind of the joy and sweet fragrance produced when beginning to read the Torah from the start.

Small children ready to be molested by nasty old ladies/Source:aitzhayim.org

After the hatanim the other six akkafot are performed by the youngest children who are brutally illtreated by the elderly with violent peckings of the  cheeks or messing of the hair, (the writer does foster child traumas as you can imagine). As we said the singing continues while in some synagogues they are  sprinkled with rose petals, (especially if there is a women’s loft as I saw in the Monastirioton Synagogue in Salonica coupled with it’s special acoustics), or with sweets in the older times. The photo in the right although from a different occasion, the opening of the new synagogue Beth El in the Jewish Restion Elders’ Home in Athens, is indicative of the climate reigning.

Each synagogue had it’s own customs, eg the Evora Synagogue prepared a huge amount of rice which would be thrown by the people to the hatanim shouting arroz which was the nickname of the the synagogue.  Some of these have been forgotten while new ones have emerged: in Athens in the Synagogue of Melidoni Street they hand out huge candles which create a fantastic atmosphere in the exterior of the synagogue as hundreds of Jews gathered to sing. It was customary to accompany the hatanim home after the feast but this custom has been, understandably, abandoned nowadays.

The custom that each synagogue in Salonica had its own nickname was linked to the Simcha Torah and this played a major role during and after the celebrations. This nickname had nothing to do with the usual nicknames which were frequent during the rest of the year but were specifically linked to the Simcha Torah. For example the Etz aChaim Synagogue, the oldest in Salonica since it was founded in the 1st century BCE in the corner of Kalapothaki and Dimosthenous Streets, was called by the rest of the Jewish population Qaal de los Griegos because it was the congregation of the greek speaking Romaniote Jews. It’s nickname during the Simcha Torah though was Ajo because the members were presumably especially fond of garlic.

Τhe now abandoned Italia Yashan Synagogue/source:radamanth

The nicknames had many origins: the Mayor Synagogue members in the angle between Venizelou and Tsimiski Street founded in 1492 were called ladron, ie thieves. The occasion was the tower in relief over the echal of the synagogue which depicted the Torres family shield which was an eminent family of the congregation. The tower was reminiscent of the Palma de Mayorca arsenal from which most families originated and reminded of the Yedi Kule Towers in Salonica where the prisoners were kept, ergo the nickname. The Provencia Synagogue founded in 1394 by Provence, France refugees had it’s members called proves, ie poor as a  corruption of their name. The Italia Synagogue was founded between 1423 and 1492 and because of its size divided into Italia Yashan and Italia Hadash – the fist one was found in the contemporary Aristotle Square which was then called Madrezika del Agua as N.Genimakis correctly informs us, while the second could be found in C.Diehl Str, (then Kucuk Italia Havrasi) and Vasileos Irakliou (then Haham Matalon Str). Later the Italia Yashan Synagogue was moved to Velisariou Str and you can see it in the photo in your right. The nickname of both was raton, ie mouse and their mortal enemies were the Aragon Synagogue which were the gato, a reference to the important family of the Gattegno. So when companies for the Italia Yashan synagogue passed before the Aragon companies jokes were heard from both sides: Huid ratones que nosotros los gatos os vamos a tragar – Run mice because us the cats will make a mouthful of you !

The Salonica synagogues were counted buy the dozens and it’s hard to mention them and their nicknames: I’ll limit myself the the single Ashkenazi synagogue called Ashkenaz which may have been known as Qaal de los locos (congegation of the crazy ones) but for Simcha Torah were known as mosca (fly), probably an allusion the origins from Moscow. The Puglia Synagogue‘s members were known as macarron, indicative of the timeless bond of the italians with pasta, while despite the self pride of the Otranto Synagogue’s members they were known as gallo because of their feisty character which earned them also the Qaal del los kabadayis (kabadayis is turkish for toughie) nickname the rest of the year. Catalan Synagogue in the angle of St.Sophia and Kastritsiu str. was called figo because of the fig plants near the entrance, although often called figo loco because of the stubbornness of its members. Newe Sedeq Synagogue in Frangon Str. was called huerno because of a big horn nailed in the walls of the synagogue to guard from the evil eye. The first sephardic synagogue to be founded was Gerush Sefarad Synagogue, maybe the most important in history because of its connection to two giants of Jewish religion Samuel di Medina del Campo and Yosef Karo, was found in the Kapani market since 1492 and was called mescita, ie minaret.

And with that: Chag Sameach – Happy Holidays !

A small note for future posts: the interesting story of the Italia Yashan Synagogue, the Jewish wedding since I spoke of the chuppa, the Sefer Torah containers which are a privileged area of Jewish art and an explanation of the connection of the Jews to the raki which I believe argos shall find interesting.

Rosh HaShana 5770 – Εβραϊκό Νέο Έτος 5770

This article is part of an ongoing series aiming at making Judaism, with a millennary greek tradition, a bit more well known. For these reasons it shall be in greek since english-language pages on Rosh HaShana are abundant. Still, if you’re interested in learning more on our greek traditions/ minhag use Google Translate or don’t hesitate to ask for clarifications in the comments bellow. Shana Tova!

Επίσης όσοι παρακολουθείτε το ιστολόγιο τακτικά θα παρατηρήσουν οτι είναι το ίδιο σχεδόν κείμενο με αυτό που είχα δημοσιεύσει πέρσι – ορισμένα κείμενα πιστεύω οτι αξίζει να τα ξαναδημοσιεύω και για τους καινούργιους αναγνώστες.

Σανά Τοβά !

—

Γενικά

Η Εβραϊκή θρησκεία αναγνωρίζει περισσότερες από μια Πρωτοχρονιές – άλλη είναι η θρησκευτική, άλλη είναι των δένδρων και άλλη η πολιτική. Ουσιαστικά όμως αυτή που ορίζεται σαν η «κανονική» Εβραϊκή Πρωτοχρονιά, η γιορτή στην οποία αλλάζει η ημερομηνία του χρόνου είναι το Ρος Ασσανά, (ή αλλιώς Ρος Ασανά/Ροσς Ασσανά). Το όνομα της γιορτής στην κυριολεξία σημαίνει Rosh (κεφαλή) Ha (του) Shana (χρόνου) και φέτος ξεκινάει κατά την δύση του ήλιου την Παρασκευή 18 Σεπτεμβρίου 2009 μέχρι δύση του ηλίου της Κυριακής 20 Σεπτεμβρίου, ενώ φέτος μπαίνουμε αισίως στο 5770 A.M. (anno mundi: από κτίσεως κόσμου).

Γιατί ξεκινάμε στη δύση του ήλιου; Γιατί η ημέρα στο εβραϊκό ημερολόγιο ξεκινά από την δύση του ηλίου και διαρκεί μέχρι την δύση της επομένης, (σύμφωνα με την Γέννεση «και έγινεν εσπέρα και έγινε πρωί, ημέρα πρώτη»). Τυπικά ξεκινά όταν 3 αστέρια εμφανίζονται στον ουρανό αλλά πρακτικά ορίζεται μόνο από την δύση του ηλίου – φέτος στην Ελλάδα πέφτει στις 19.32 το απόγευμα της 18/9. Ταυτόχρονα είναι και η πρώτη ημέρα του μήνα Τισρί.

Το Ρος Ασσανά είναι αναπόσπαστα δεμένο με το Γιομ Κιππούρ, (Ημέρα Εξιλέωσης – η ιερότερη γιορτή του Ιουδαϊσμού) και αποτελούν τις λεγόμενες Υψηλές Εορτές, ενώ οι ημέρες μεταξύ Ρος Ασσανά και Κιππούρ ονομάζονται Γιαμίμ Νοραϊμ (Ημέρες του Δέους) λόγω του υψηλού βαθμού θρησκευτικότητας τους.

Θρησκευτικά

Σοφάρ και ρόδι

Ολοι αυτοί οι «εξιλεασμοί» και «ημέρες του δέους» που ανέφερα πριν είναι ενδεικτικοί οτι το Ρος Ασσανά έχει δυο πρόσωπα, το ένα είναι η ευθυμία που συνοδεύει την αρχή του χρόνου και το άλλο είναι οτι σημαδεύει την έναρξη μιας περιόδου μετάνοιας που κορυφώνεται το Γιομ Κιππούρ. Αυτό συμβαίνει γιατί θεωρείται οτι στο Ρος Ασσανά ο Θεός μας εγγράφει στο Βιβλίο της Ζωής και καθορίζει το πως θα είναι η χρονιά που θα περάσουμε, ενώ την ημέρα του Γιομ Κιππούρ σφραγίζει τις εγγραφές. Η περίοδος μεταξύ Ρος Ασσανά και Κιππούρ είναι οι Ημέρες τους Δέους που ανέφερα και οι οποίες συνοδεύονται από ιδιαίτερη προσευχές και εφαρμογή του Σ’λιχότ, δηλαδή της αυτοπρόσωπης ζήτησης συγχώρεσης από τα άτομα που υπάρχει περίπτωση να έχουμε αδικήσει και ταυτόχρονα την παραχώρηση συγχώρεσης σε αυτούς που έχουν αδικήσει εμάς. Ενα ιδιαίτερο έθιμο, τουλάχιστον στην Ελλάδα, είναι η Ζιάρα (ισπανοεβραϊκός όρος που σημαίνει επίσκεψη στο νεκροταφείο), για να ζητήσουμε την παρέμβαση των πατέρων μας για να μας συγχωρέσει ο Θεός.

Θεωρητικά όλος ο μήνας που προηγείται, (ο μήνας Ελουλ), θεωρείται ο μήνας της μετάνοιας αλλά ιδιαίτερα αυτές τις ημέρες η αναζήτηση της συγχώρεσης αποκτά μια ιδιαίτερη βαρύτητα. Δεν θα κάτσω να αναφέρω περισσότερες λεπτομέρειες αλλά θα περιορισθώ να αναφέρω οτι η μετάνοια θεωρείται ύψιστο καθήκον και γίνεται ακόμα και εκ μέρους αυτών που δε μπορούν να συμμετάσχουν, όπως οι άρρωστοι. Επίσης όπως είπαμε η ζήτηση της συγχώρεσης αφορά τον Θεό αλλά κυρίως τον συνάνθρωπο μας. Τέλος η εβραϊκή στάση απέναντι στην συγχώρεση συνοψίζεται στα λόγια του Θεού: «ελάτε σε εμένα και εγώ θα έρθω σε εσάς«.

Έθιμα

Πρώτα, όπως ανάφερα, οφείλουμε να ζητήσουμε συγχώρεση αυτοπροσώπως από τα άτομα του περιβάλλοντος μας – προσοχή όμως, αν δεν σας γνωρίζει μπορεί να νομίσει οτι πάσχετε από καμμία ανίατη ασθένεια και αποφασίσατε να συμφιλιωθείτε με τα γήινα πράγματα. Επίσης οφείλουμε να φροντίσουμε να μοιραστούμε το γεύμα μας με έναν ξένο, χήρα, ορφανό ή άπορο – αυτή η εντολή συνήθως είναι ευκαιρία για αγαθοεργίες.

Δεύτερο είναι οτι οι άντρες οφείλουν να αγοράσουν να καινούργιο ρούχο ή κόσμημα στις γυναίκες τους για την γιορτή – μια εντολή που τηρείται και από τις πιο άθρησκες εβραίες προς απογοήτευση των συζύγων τους. Επίσης τα παιδιά πρέπει να λάβουν ένα καινούργιο παιχνίδι ή γλυκίσματα.

Το Σοφάρ στα Ιωάννινα

Τρίτο να πάμε στην συναγωγή, συχνά την τελευταία στιγμή όπως γίνεται στην Χριστιανική Ανάσταση προς χαρά του ιερέα, για να ακούσουμε το Σοφάρ. Το σοφάρ είναι ένα κέρατο κριαριού το οποίο βγάζει έναν εξαιρετικά υποβλητικό ήχο που παραπέμπει κατ’ευθείαν στην Βίβλο και το άκουσμα του αποτελεί μιτσβά (εντολή με την θετική έννοια) – με το καλό θα ανεβάσω ένα βίντεο με τον ήχο στις Γιαμίμ Νοραϊμ που ακολουθούν.

Τέταρτο είναι να απέχουμε από τις καθημερινές δραστηριότητες – ότι απαγόρευση ισχύει το Σαμπάτ ισχύει και για το Ρος Ασσανά. Ειδικά αυτό δεν το έχω δει ποτέ να συμβαίνει στην Ελλάδα, λόγω του οτι για την κοινωνία είναι μια απλή μέρα.

Πέμπτο είναι οτι η νοικοκυρά και τα κοριτσάκια του σπιτιού ανάβουν κάθε βραδιά δυο κεριά για να καλωσορίσουν την γιορτή.

Πέμπτον και πιο ενδιαφέρον: Την τέλεση ενός ειδικού γεύματος το οποίο θα συνοδεύεται από ορισμένα ειδικά τρόφιμα με συμβολική σημασία. Το γεύμα οφείλει να είναι ιδιαίτερα πλούσιο.

Να προσθέσουμε οτι υπήρχαν και διάφορα τοπικά έθιμα τα οποία συνδέονταν με διάφορες προλήψεις. Κλασικό ήταν το συμβολικό τίναγμα των αμαρτιών: στην Θεσσαλονίκη οι γονείς έβαζαν τα παιδιά να τινάξουν τα ρούχα τους μετά την συναγωγή, ενώ στην Ρόδο έπαιρναν ένα σεντόνι και το τίναζαν στην θάλασσα για να πάρει μακρυά τις αμαρτίες.

Το Γεύμα του Ρος Ασσανά

Μήλο και Μέλι

Το γεύμα του Ρος Ασσανά, (καμμιά φορά ονομάζεται και Σέντερ του Ρος Ασσανά), είναι ένα εορταστικό γεύμα – πρακτικά έχει επικρατήσει να τρώμε ψάρι αλλά μπορεί να είναι οτιδήποτε αρκεί να είναι κάτι ιδιαίτερο. Η ουσία είναι τα ειδικά τρόφιμα (Ασιμανίμ/ Σημάδια) που συνοδεύουν το γεύμα και έχουν ιδιαίτερη σημασία. Αυτά είναι (σε παρένθεση ο ισπανοεβραικός όρος που χρησιμοποιούσαμε σπίτι μου) : μήλο με μέλι, πράσο (prassa), σπανάκι, χουρμά, κολοκύθα (kalavasa), ρόδι και κεφάλι ψαριού (pishkado).

Προφανέστατα το πράσο παραδοσιακά είναι πρασσοκεφτέδες (Κeftes de Prassa), το σπανάκι σπανακόπιτα ή σπανακοκεφτέδες (Keftes de Espinaca) ή πλεόν της μόδας είναι σε φρέσκια σαλάτα, η κολοκύθα μέσα σε μπουρεκάκια από κολοκύθα (Borekas de Kalavasa) κ.ο.κ. Πιστεύω οτι είναι μια καλή ευκαιρία να δοκιμάσετε την συνταγή με τα χαμινάδος που είχα αναρτήσει πριν.

Ιδιαίτερη σημασία έχουν οι ακόλουθες μπεραχότ (ευλογίες) για αυτά τα τρόφιμα. Εδώ τις παραθέτω στα ελληνικά αλλά συνήθως λέγονται (ή τουλάχιστον λέγονταν) στα ισπανοεβραϊκά στις Σεφαραδίτικες κοινότητες. Αντίστοιχα βέβαια στις Ρωμανιώτικες κοινότητες η γλώσσα της λειτουργίας ήταν τα ελληνικά:

1. Το Μήλο με Μέλι (η εβραϊκή έκφραση Tapuach b’dvash είναι το όνομα ενός κλασσικού παιδικού τραγουδιού).
   «Είθε ο Θεός να μας προσφέρει μια καλή και γλυκιά χρονιά από την αρχή ως το τέλος»
2. Το Ρόδι
   «Είθε ο Θεός να πληθύνει τις καλές μας πράξεις όπως τους σπόρους του ροδιού»
3. Οι χουρμάδες (στα εβραικά η λέξη χουρμας μοιάζει με το ρήμα καταναλώνεται και ουσιαστικά είναι ένα λογοπαίγνιο)
   «Είθε ο Θεός να θελήσει να καταναλωθούν αυτοί που μας επιβουλεύονται»
   
4. Το Κεφάλι ενός ψαριού
   «Είθε ο Θεός να μας αφήνει να πηγαίνουμε πάνω σε ότι αναλάβουμε και να μας έχει ως κεφαλή και όχι ως ουρά, όταν ακολουθούμε τις εντολές του Κυρίου»

Ενδεικτικά παραθέτω πως ακούγεται στα ισπανοεβραϊκά η πρώτη ευχή:

Sea velontad delantre de ti adonai nuestro Dio y Dio de nuestros padres ke se renove sovre nozotros anyada buena y dulce de presipio de el anyo y asta kavo de el anyo.

Το γεύμα προφανώς ξεκινάει με το Κιντούς, την μπεραχά που ευλογεί το κρασί, από το γηραιότερο μελος της οικογενείας. Μετά μοιράζει το κρασί και λέει την ευλογία για το ψωμί που ειδικά για σήμερα οι καλεσμένοι το βουτάνε σε λίγο μέλι.

Στην συνέχεια αναφέρουμε τις μπεραχότ για τα τρόφιμα που ανέφερα παραπάνω και τρώμε κανονικά το υπόλοιπο γεύμα. Στην θεωρία το Ρος Ασσανά διαρκεί 2 ημέρες και το γεύμα επαναλαμβάνεται την επομένη αλλά πρακτικά δεν συμβαίνει.

Επίλογος και ευχές

Ανέφερα αρκετά αναλυτικά την όλη γιορτή και πρέπει να ομολογήσω οτι αν θα έπρεπε να την συνοψίσω σε δυο γεγονότα που πρακτικά μου έχουν εντυπωθεί έντονα είναι ο ήχος του σοφάρ και η γλυκιά γεύση από το μήλο με μέλι. Θα κλείσω με τις κλασσικές ευχές και ελπίζω ο καινούργιος χρόνος να φέρει σε όλους σας ότι καλύτερο για εσάς και τις οικογένειες σας!

Σανά Τοβά ου μετουκά
(Καλή και Γλυκιά Χρονιά)

K’τιβά βε χατιμά τοβά
(Είθε να γραφθείς και να σφραγιστείς για μια καλή χρονιά)

ή όπως το λέγανε στην οικογένεια μου μισά ισπανικά, μισά εβραϊκά

Anada buena ve tizku lesanim rabot

(Καλή Χρονιά και μακάρι να’χεις πολλές ακόμα)

«Ο Θεός σας είναι κλέφτης» – μια εβραϊκή ιστορία / «Your God is a thief» – a Jewish story

Ελληνικά (english translation follows)

Η κόρη του Γκαμλιέλ

Μια φορά ο Ραμπάν Γκαμλιέλ, (Ραμπάν είναι ο τιμητικός τίτλος που ανήκει στον ραβίνο που ηγείται του Ραβινικού Συμβουλίου), βρέθηκε μπροστά στον Αυτοκράτορα των Βαβυλωνίων ο οποίος τον κορόιδευε:

«Ο Θεός σας είναι κλέφτης γιατί έχει γραφεί οτι ο Κύριος προκάλεσε έναν βαθύ ύπνο στον Αδάμ και τότε του αφαίρεσε μια πλευρά για να φτιάξει την Εύα«. Ο Γκαμλιέλ σάστισε δε μπορούσε να του απαντήσει και τότε η κόρη του, του ζήτησε να παρέμβει. Η κοπέλα γύρισε στον Αυτοκράτορα και του είπε: «Δώσε μου ένα αξιωματικό για να ερευνήσω μια καταγγελία«. «Τι είδους καταγγελία ;» ρώτησε ο Αυτοκράτορας. «Ένας κλέφτης μπήκε χθες στο διαμέρισμα μας και μας έκλεψε ένα μπρούτζινο λυχνάρι και μας άφησε ένα χρυσό στη θέση του«. «Μακάρι ένας τέτοιος κλέφτης να με επισκεπτόταν κάθε μέρα !«, εξεφώνησε ο Αυτοκράτορας γελώντας με την ανοησία της κοπέλας. Και τότε αυτή απάντησε: «Ορίστε! Μα και ο Θεός μας έκανε το ίδιο γιατί αφαίρεσε ένα απλό πλευρό από τον Αδάμ αλλά του έδωσε μια γυναίκα στο πλάι του!«.

Μια μικρή ιστορία κλεμμένη από μια τελετή Μπατ Μίτζβα που έχω παρευρεθεί, (οι εβραίες κοπέλες στα 12 τους ενηλικιώνονται θρησκευτικά και γίνονται Μπατ Μίτζβα, δηλαδή Κόρες του Νόμου). Άλλωστε ας μην ξεχνάμε οτι το να πεθάνει η γυναίκα ενός εβραίου, είναι σαν να καταστρέφεται ο ίδιος ο Ναός κατά την διάρκεια της ζωής του σύμφωνα με τον Ραβίνο Ελεαζάρ.

Σας συμβουλεύω να διηγηθείτε αυτή την ιστορία απόψε στις γυναίκες και κοπέλες σας – το αξίζουν…

(και αν όχι, τουλάχιστον θα αποφύγετε την κρεβατομουρμούρα για ένα βράδυ!)

English

Once Rabban Gamliel, (Rabban is the honorary title bestowed to the leaders of the Rabbinical Council), found himself in front of the Emperor of Babylon who mocked him:

«Your God is a thief, for it is written that the Lord caused a deep sleep to fall upon Adam and while he slept He took one of his ribs«. Gamliel was at a loss but then his daughter asked him to leave it to her to answer. She turned at the Emperor and said: «Give me an officer to investigate a  charge«. «What kind of charge ?» the Emperor asked her. «A thief visited us last night and robbed us of a bronze lamp, leaving a golden one in its place«. «Would that such a thief visited me every day !» the Emperor exclaimed, laughing at the girl’s silliness. She, then, retorted: «Ah! Our God did the same because he deprived Adam of a mere rib but He presented a wife by his side !«.

A small story which I stole from a Bat Mitzvah ceremony I attended, (Jewish girls at the age of 12 come of age religiously and become Bat Mitzvah, ie Daughters of the Law). Let’s not forget that for a Jew’s wife to die, is like the Temple be destroyed during his lifetime according to Rabbi Eleazar.

I recommend you tell this story to your wives and girlfriends tonight – they deserve it…

(and if not, at least you'll save yourselves from the bed nagging for a night!)

Today’s Sunday, wanna go to the yousouroum?

Each Sunday athenians and tourists flock to the famous Flea Market of Monastiraki in the heart of Athens, affectiοnatelly called «yousouroum«/ «γιουσουρούμ«, (alternate spellings in english: yiusurum/ giousouroum). Originally the term «yousouroum» was limited to Avissinias Square which was the traditional area of the old-curiosity shop dealers; it was used to describe both the old-curiosity market and the square itself. This fleamarket became so famous in Greece that the term «yousouroum» has come to be an accepted term to symbolize any fleamarket or bazaar in all of Greece. The term is so popular that, even though it is considered a folk term, it is used today in important newspapers or even at meetings of town councils discussing the institution of fleamarkets. The fleamarket of Avisinias Square although it has expanded to the whole Monastiraki area, it is still referred today by athenians as Yousouroum.

Un cavretico (republished)

Today at sunset we are going to celebrate Pessach and on this occasion I’m republishing a folk song that I sang and continue to sing today during the Sheder, the name for the jewish easter table. It’s «Un cavretico», (ie «a small lamb»). Take a look at the photos with the lyrics and the melody since to my knowledge this doesn’t exist anywhere on the web. :)

Hag Shameach και Καλό Πέσσαχ σε όλους μας!

ps. My compliments to the Jewish Community of Athens for producing a new Haggada this year in greek, ladino and hebrew (in greek and hebrew characters). Much more appealing than the old one and a beautiful job overall.