Μασεμέχα ή οι ασκενάζι «παστρικιές»/Masemejas or the case of askenazi prostitution

Ελληνικά (english translation follows below)

ιερόδουλες στην περιοχή Ρεζί Βαρδάρ το 1917 * / με άσπρη φορεσιά ζουάβος (;)

Την λέξη «μασεμέχα» την είχα ακουστά, κυρίως μέσω λαογραφικών εργασιών, μόνο ως ιστορική αναφορά αλλά στο φετεινό Σέντερ είχα την ευκαιρία να την ακούσω ξανά από μια κυρία αναφερόμενη σε μια φίλη της, όχι εξαιρετικά πιστή στον οικογενειακό βωμό. Η συγκεκριμένη λέξη είναι μέρος της αργκό των σεφαραδιτών της Ελλάδας και πιστεύω οτι αξίζει τον κόπο να εξετάσουμε την ιστορία της ως μια περίπτωση κοινωνικού ρατσισμού, αλλά και ενδεικτική της διαχρονικής μοίρας των μεταναστών μιας και μου θυμίζει έντονα την ιστορία της λέξης «παστρικιά».

Η προέλευση της εντοπίζεται στα τέλη του 19ου αιώνα όταν τα συνεχιζόμενα πογκρομ στην Ανατολική Ευρώπη ώθησαν εκατομμύρια Εβραίους να μεταναστεύσουν στις ΗΠΑ, στην Δυτική Ευρώπη αλλά και αρκετές χιλιάδες στην Οθωμανική Αυτοκρατορία και κυρίως στην Θεσσαλονίκη και Παλαιστίνη που ήταν τα κέντρα του Εβραϊσμού της Ανατολής.

Όπως έχουμε ξαναπεί τα επαγγέλματα της θάλασσας ήταν αποκλειστικά εβραϊκά και το λιμάνι ακολουθούσε τα εβραϊκά ωράρια και έκλεινε το Σαμπάτ/Σάββατο. Οπότε όταν αυτές οι καραβιές εξαθλιωμένων εβραίων έφταναν στο λιμάνι, μπορεί να συναντούσαν ομόθρησκους τους αλλά αδυνατούσαν να συνομιλήσουν μαζί τους λόγω της γλώσσας – οι μεν ήξεραν γίντις/γερμανοεβραϊκά και οι δε λαντίνο/ισπανοεβραϊκά. Μόνη κοινή γλώσσα ήταν λίγα, όχι παραπάνω από μερικές λέξεις, αρχαία εβραϊκά που ήξεραν οπότε συνήθως ρωτούσαν: Μα σεμ σελάχ ;/Μα σεμέχα ;/? מה השם שלך ή κάτι παρόμοιο που σημαίνει «Ποιό είναι το όνομα σου ;» .

Εβραίοι ψαράδες και μαουνιέρηδες

Γυρνώντας οι ψαράδες και οι χαμάληδες σπίτια τους πληροφορούσαν οτι άλλη μια καραβιά από μασεμέχας, παραφθορά αυτής της ερώτησης στα εβραϊκά, είχε φτάσει εκείνη την ημέρα. Ετσι αυτή η λέξη έφτασε να χαρακτηρίζει το σύνολο των Ασκεναζίτων τα τέλη του 19ου αιώνα, αν και παρέμενε στην σφαίρα της αργκό με ελαφρά υποτιμητική έκφανση, ενώ τα γίντις ονομάζονταν μασεμέσκο δηλαδή ακαταλαβίστικα.

Οι νέοι αυτοί πρόσφυγες όμως αντιμετώπισαν τα ίδια προβλήματα που αντιμετωπίζουν και οι έλληνες πρόσφυγες που θα έφταναν μισό αιώνα μετά: αδυναμία προσαρμογής, προβληματικές αρχές υποδοχής και κοινωνικό ρατσισμό. Οφείλουμε βέβαια να αναγνωρίσουμε οτι τότε η έννοια του κράτους πρόνοιας δεν υπήρχε και οι κοινοτικοί εβραϊκοί θεσμοί, αν και ανεπαρκείς, αποτελούσαν ότι πιο προηγμένο είχε να προσφέρει η Οθωμανική Αυτοκρατορία της εποχής. Προβλέποντας αυτά τα προβλήματα η Εβραϊκή Κοινότητα φροντίζει στην αρχή να μοιράσει τόσο είδη πρώτης ανάγκης αλλά κυρίως να φροντίσει την εγκατάσταση τους σε διάφορα μέρη της πόλης ώστε να προσαρμοστούν ευκολότερα αποφεύγοντας την γκετοποίηση και μαθαίνοντας την γλώσσα της πόλης. Δυστυχώς όμως η πυρκαγιά του 1890 έπαιξε σημαντικό ρόλο στην διακοπή αυτών των προσπαθειών μιας και πλεον ολόκληρη η πόλη χρειάζονταν άμεση βοήθεια.

ιερόδουλες στην περιοχή Ρεζί Βαρδάρ το 1917 *

Με την πάροδο των ετών ενώ οι ασκενάζι πρόσφυγες κατάφεραν να ενταχθούν στην κοινωνία της πόλης, η λέξη «μασεμέχα» διατηρήθηκε αν και στο τέλος εκφυλίστηκε ώστε στην Θεσσαλονίκη των επόμενων δεκαετιών του 20ου αίωνα να σημαίνει τον φτωχό και ταλαιπωρημένο άνθρωπο. Αυτή είναι και η ερμηνεία που δίνει ο Ι.Νεχαμά στο Ισπανοεβραϊκό-Γαλλικό σαλονικιώτικο λεξικό του αλλά μια μικρή προσωπική έρευνα μιλάει για μια επιπλέον ερμηνεία που ο Νεχαμά, ίσως από σεμνοτυφία, αποφεύγει να αναφέρει.

Αναμενόμενα μέρος των γυναικών προσφύγων αναγκάζονταν να καταφύγει στην πορνεία για να επιβιώσει, (το οτι η Θεσσαλονίκη ήταν εβραϊκή πόλη σημαίνει οτι και οι εκδιδόμενες γυναίκες αλλά και τα δίκτυα διακίνησης τους ήταν εβραϊκά) και από την στιγμή που η πλεον οικονομική πηγή νέων γυναικών ήταν οι μάζες της ανατολικής Ευρώπης η ασκενάζι προέλευση ταυτίσθηκε με την πορνεία. Η προκατάληψη ήταν τέτοια που όταν ένας από τους «πατριάρχες» του σύγχρονου Ισραήλ Νταβίντ Μπεν Γκουριόν επισκέφθηκε την Θεσσαλονίκη το 1911 για να πάρει το πτυχίο Νομικής αλλά και να καταλάβει το πώς μια σύγχρονη εβραϊκή πόλη μπορεί να συγκροτηθεί, αντιμετώπισε προβλήματα όχι μόνο ως σιωνιστής ή ως αρνούμενος να μάθει ισπανικά, αλλά και ως ασκενάζι και άρα ύποπτος για εμπόριο λευκής σαρκός.

Ετσι ο όρος «μασεμέχα» διατηρήθηκε όχι μόνο ως ενδεικτικό ανθρώπου φτωχού και ταλαιπωρημένου αλλά κατέληξε σε κάποια στιγμή να σημαίνει την εκδιδόμενη γυναίκα σεφαραδίτισσα ή ασκεναζίτισσα. Η υπόθεση μου είναι οτι η ταύτιση μασεμέχα και ιερόδουλων οφείλεται στην ασκενάζι καταγωγή λόγω των συνθηκών που περιέγραψα και όχι στον χαρακτηρισμό τους ως ταλαίπωρες γυναίκες, αλλά μπορεί και να ξεκίνησε με την πρώτη ερμηνεία και να κατέληξε στην δεύτερη καθώς εξελίσσονταν ο ίδιος ο όρος. Δυστυχώς αυτή η ερμηνεία βασίζεται στις σύγχρονες μαρτυρίες 2 μόνο ισπανόφωνων γυναικών της εποχής και δεν έχω την δυνατότητα επιβεβαίωσης στις εβραϊκές σατιρικές εφημερίδες της Παρασκευής που πιθανότατα να ανέφεραν τον όρο. Πάντως από ότι φαίνεται συνεχίζει να είναι ένας ζωντανός όρος που εξελίσσεται και έχει καταλήξει να χαρακτηρίζει, τουλάχιστον για την φίλη μου, τις άπιστες γυναίκες στην Ελλάδα του 21ου δείχνοντας οτι το παρελθόν μας ίσως να μην είναι τόσο χαμένο όσο φοβόμασταν. :-)

*οι φωτογραφίες προέρχονται από το «Ζαφείρης Χρ., Παπατζήκας Αρ., Εν Θεσσαλονίκη 1900-1960, εκδ. Εξάντας» μέσω του Παιδαγωγικού Εργαστηρίου του ΑΠΘ.

** μια εξαιρετικά ενδιαφέρουσα παράλληλη ιστορία για την εβραϊκή πορνεία στην Αργεντινή με Εβραίες από την Ανατολική Ευρώπη εδώ.

////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////

English

prostitutes in the Regie Vardar Quarter in 1917 * / zouave with the white uniform (?)

I knew of the term «masemeja» (j as in echad) mainly through folkloristic testimonies but in this year’s Sedder I had the occasion of hearing it again by a friend of mine who was referring to a less-than-faithful wife. The specific word is part of the greek sephardic slang vocabulary and I think that a small post on its origin is worth the effort given it’s value not only as indicative of social racism and timeless fate of refugees but also because of the similarities it shares with the greek word «pastrikia«.

Its origin can be traced in the end of the 19th century and to the continuing pogroms in Eastern Europe which forced millions of Jews to emigrate to the USA,  Western Europe but also several thousands to the Ottoman Empire and mainly to Salonica and Palestine which constituted the centers of Eastern Jewry.

As we’ve said before the professions of the sea were almost exclusively held by Jews and the Port followed the jewish timetable closing for the Sabbath. So when these shiploads of poor refugees arrived they may have had the opportunity to meet fellow Jews but they could not speak to them since the first spoke Yiddish and the latter Ladino. Their only means of communication were some, few words, of Hebrew so they usually asked: «Ma shem selach?/Ma shemecha?/? מה השם שלך « or something similar which means «What is your name ?» .

Jewish fishermen and roarmen

Returning to their homes, the fishermen and the hamals informed that another shipload of masemejas, a corruption of this question in Hebrew, had arrived. So a time arrived that the totality of the Ashkenazim in the 19th century were defined as such, albeit the word remaining slang and with a derogatory meaning while masemesko meant  unintelligible gibberish ie yidish.

These new refugees faced the same problems as the Greek refugees that arrived half a century later: problems in adjusting, problematic reception by the authorities and social racism. We must admit that at that era the notion of a welfare state did not exist and the jewish communal institutions, albeit inadequate, were the most advanced in the Ottoman Empire. Anticipating such problems the Jewish Community in the beginning supplied the refugees with means of first necessity  but the main focus of its efforts was settling them in various parts of the city in order to blend in with the population, learn the language used in Salonica and avoid the creation of a degraded ashkenazi ghetto. Unfortunately the fire of 1890 halted these efforts since the entire city was in need of assistance.

prostitutes in the Regie Vardar Quarter in 1917 *

The end result was that while ashkenazi refugees managed to integrate in the society of the city, the term «masemeja» survived although it ended up in becoming during the next decades of the 20th century Salonica a synonym for a poor and wretched man. This is the definition and etymology that J.Nehama presents in his French-DjudeoEspaniol salonican dictionary but some personal research has led me to believe that there is another definition that Nehama, perhaps out of victorian sense of decency, failed to mention.

Faced with such problems it is to be expected that a large number of women was forced to resort to prostitution to survive, (Salonica being a jewish city means that the prostitutes but also their traffickers were Jews) and since the cheapest supply of women was Eastern Europe the ashkenazi origin was identified with prostitution. The prejudice was such that when one of the «patriarchs» of modern Israel David Ben Gurion visited the city in 1911 to obtain a law degree and see how a modern jewish city could function, he encountered problems not only as a Zionist or for refusing to learn Ladino but also as an ashkenazi ergo suspect for women trafficking.

So the term masemeja was maintained not only as a synonym for a poor man but at some point ended up defining all prostitutes, sephardic or ashkenazi. My hypothesis is that the identification of masemeja with prostitution is linked with the ashkenazi origin for the reasons mentioned above and not because of the destitute nature of these women, although it could have began with the first interpretation and ended up with the second as the term evolved. Unfortunately this is mere guesswork since I am basing myself to the contemporary testimonies of two ladino-speaking women of that era and cannot be confirmed from published sources, namely the jewish satirical newspapers of Friday which probably would have mentioned the term. Still it appears to be alive as a term and have evolved into being used, or at least used by my friend, for the unfaithful wives in 21st century Greece showing that our past may not be all lost as feared. :-)

*the photographs come from «Ζαφείρης Χρ., Παπατζήκας Αρ., Εν Θεσσαλονίκη 1900-1960, εκδ. Εξάντας» through the Pedagogic Workshop of the A.U.Th.

** an extremely interesting parallel story about Jewish prostitution in Argentina of Eastern European Jewish women can be found here.

Η σαλονικιώτικη Αγκαδά του 1955/The 1955 salonican Haggadah

Ελληνικά / English translation follows below

ח  וְהִגַּדְתָּ לְבִנְךָ, בַּיּוֹם הַהוּא לֵאמֹר:  בַּעֲבוּר זֶה, עָשָׂה יְהוָה לִי, בְּצֵאתִי, מִמִּצְרָיִם.

Και θα πεις στον γιό σου εκείνη την ημέρα, λέγοντας: Είναι εξαιτίας αυτού που ο Κύριος έκανε για μένα όταν βγήκα έξω από την Αίγυπτο.

Αύριο, (Δευτέρα 18 Απριλίου), το βράδυ σε κάθε εβραϊκό σπίτι στην Ελλάδα θα μαζευτεί η οικογένεια, φίλοι και συγγενείς για να γιορτάσουν το Πέσσαχ, την εβραϊκή γιορτή κατά την οποία θυμόμαστε την έξοδο από την Αίγυπτο. Το τελετουργικό δείπνο που θα ακολουθήσει ονομάζεται  Σέντερ του Πέσσαχ και κατά την διάρκεια του διαβάζουμε την ιστορία της Εξόδου από το βιβλίο που ονομάζεται Αγκαδά του Πέσσαχ.

Αντιγράφοντας από την ιστοσελίδα διδασκαλίας του Γιαντ Βασέμ στα ελληνικά:

«Πέσσαχ (εβραϊκό Πάσχα)
Είναι μια από τις τρεις προσκυνηματικές εορτές που αναφέρονται στην Τορά.
Το όνομα της γιορτής προέρχεται από μια εβραϊκή λέξη που σημαίνει «προσπερνώ» και παραπέμπει στη χειρότερη από τις δέκα πληγές του Φαραώ, τη θανάτωση όλων των πρωτότοκων αρσενικών παιδιών. Ο θεός «προσπέρασε» τα σπίτια των γιών του Ισραήλ, σώζοντάς τους από την πληγή που χτύπησε τα σπίτια των αιγυπτίων.
Το Πέσσαχ εορτάζεται τον εβραϊκό μήνα Νισσάν (που συμπίπτει με τα τέλη Μαρτίου, αρχές Απριλίου) σε ανάμνηση της απελευθέρωσης του εβραϊκού έθνους από τη σκαβιά στην Αίγυπτο.
Την παραμονή του Πέσσαχ, στο σπίτι γίνεται μια ειδική τελετή, που ονομάζεται Σέντερ και σημαίνει «σειρά» στα εβραϊκά. Κατά τη διάρκεια του Σέδερ διαβάζεται η Αγκαδά, ένα κείμενο που αφηγείται την ιστορία της εξόδου από την Αίγυπτο και συνοδεύεται από τραγούδια και τελετουργικές πράξεις που σκοπό έχουν να θυμίσουν τα γεγονότα της Εξόδου. Ένα από τα σημαντικότερα στοιχεία του Σέδερ είναι το εορταστικό τραπέζι, με φαγητά που έχουν συμβολικό νόημα. Το Πέσσαχ διαρκεί επτά ημέρες, κατά τις οποίες απαγορεύεται η κατανάλωση ψωμιού. Αντί για ψωμί, τις μέρες του Πέσσαχ τρώνε Ματσά, δηλαδή άζυμο άρτο, από ζυμάρι που δε φούσκωσε. Αυτό γίνεται σε ανάμνηση της βιασύνης με την οποία οι εβραίοι έφυγαν από την Αίγυπτο, που ήταν τόση, ώστε δεν είχαν χρόνο να αφήσουν το ψωμί να φουσκώσει.
Το Πέσσαχ είναι επίσης η γιορτή της άνοιξης. Αυτή την εποχή το κριθάρι είναι έτοιμο για θερισμό στη Γη του Ισραήλ. Κατά την εποχή του Ναού (ο Ναός βρισκόταν στην Ιερουσαλήμ και ήταν το θρησκευτικό και τελετουργικό κέντρο του έθνους του Ισραήλ από τον δέκατο αιώνα π.Χ. ως τον πρώτο αιώνα μ.Χ.), οι Ισραηλίτες έφερναν στο ναό κριθάρι από την πρώτη σοδειά.»

Το 1954 ενώ η πλειοψηφία των επιζώντων από τα στρατόπεδα ακόμα ζούσε σε παραπήγματα και η εβραϊκή Θεσσαλονίκη καταστρέφονταν με γοργούς ρυθμούς, ζητήθηκε η συνδρομή επιφανών Σαλονικιών ώστε να εκδοθεί μια Αγκαδά ως μέρος της προσπάθειας επιστροφής σε μια φυσιολογική εβραϊκή ζωή. Αποτέλεσμα είναι η σαλονικιώτικη Αγκαδά του 1955 που τυπώθηκε κάτω από δύσκολες συνθήκες στο τυπογραφείο «Γκατένιο» του Λεών Χάγουελ στην Θεσσαλονίκη. Η παράδοση των σαλονικιώτικων Αγκαντότ είναι από τις πλεον μακρές στον εβραϊκό χώρο και ξεκινάει από την πρώτη Αγκαδά στα λαντίνο το 1567 που τυπώθηκε στα εβραϊκά τυπογραφεία της πόλης και συνεχίζει με διάσημες εκδόσεις που φτάνουν μέχρι την «αριστερή» Αγκαδά του 1935.

Η γλώσσα της έκδοσης του 1955 ακολουθεί τις εξελίξεις και τυπώνεται με το εβραϊκό κείμενο, την μετάφραση στα ισπανοεβραϊκά και την μετάφραση στα ελληνικά – ακριβώς για αυτό η Αγκαδά μπορεί να διαβαστεί ξεφυλίζοντας από τα δεξιά προς τα αριστερά σύμφωνα με την ελληνική γραφή, όσο και από τα αριστερά προς τα δεξιά ακολουθώντας την εβραϊκή γραφή – οι κηλίδες κρασιού είναι από ατυχήματα κατά την διάρκεια του Σέντερ στο σπίτι μου. :-)

Σκοπός μου είναι να ανέβουν και οι εκδόσεις της ΙΚΘ του 1970, του Ασσέρ Μωυσή, η πρόσφατη εξαιρετική της ΙΚΑ και διάφορες από την ελληνική ομογένεια στο εξωτερικό.

View this document on Scribd

Σας αφήνω με μια πραγματικά υπέροχη εκδοχή του γνωστού τραγουδιού Un Cavretico, (γνωστό και ως Had Gadia), το οποίο είδαμε και εδώ. Στην συγκεκριμένη ακολουθεί τους μη-ελληνικούς σεφαραδίτικους στίχους μιας και στην Ελλάδα λέμε por dos az bari αντί για το por dos levanim, (ευχαριστώ τον Ιακώβ Σ. που μου το προώθησε).

Χαγκ Πέσσαχ σαμέαχ βε κασσέρ / Χαρούμενη γιορτή και καλό Πέσσαχ σε όλους, αυτούς κοντά αλλά κυρίως σε εσένα μακρυά

////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////

English

ח וְהִגַּדְתָּ לְבִנְךָ, בַּיּוֹם הַהוּא לֵאמֹר: בַּעֲבוּר זֶה, עָשָׂה יְהוָה לִי, בְּצֵאתִי, מִמִּצְרָיִם.
8 And thou shalt tell thy son in that day, saying: It is because of that which the LORD did for me when I came forth out of Egypt.

Tomorrow, (Monday the 18th), night in every Jewish home in Greece families, friends and relatives will gather to celebrate Pessah, the jewish holiday in which we remember the Exodus from Egypt. The ritual dinner that follows is called Sedder of Pessah and during which we read the story of the Exodus from the book called Haggadah of Pessah.

Copying from the Jewish Virtual Library:

«Pessah, (jewish Passover)
based on the Hebrew root meaning “pass over”. The holiday is also referred to as Chag he-Aviv (the Spring Festival), Chag ha-Matzoth (the Festival of Matzahs), and Zeman Herutenu (the Time of Our Freedom).
Probably the most significant observance related to Passover involves the removal of chametz from our homes. This commemorates the fact that the Jews leaving Egypt were in a hurry, and did not have time to let their bread rise. It is also a symbolic way of removing the “puffiness” (arrogance, pride) from our souls.
The grain product we eat during Passover is called matzah. Matzah is unleavened bread, made simply from flour and water and cooked very quickly. This is the bread that the Jews made for their flight from Egypt.
On the first night of Passover (first two nights for traditional Jews outside Israel), we have a special family meal filled with ritual to remind us of the significance of the holiday. This meal is called a seder, from a Hebrew root word meaning “order.” It is the same root from which we derive the word “siddur” (prayer book). There is a specific set of information that must be covered in a specific order. This is the seder.

In 1954 while the majority of the survivors still lived in sacks and the jewish Salonica was being destroyed at a fast pace, it was asked that prominent Saloniklis contribute towards the printing of a Haggadah as part of an effort to return to a normal Jewish life. The result was the 1955 salonican Haggadah printed under tremendous hardships in the «Gattegno» printery by Leon Hagouel. The tradition behind the salonican Haggadot goes back to 1567 with the first ladino Haggadah printed in the salonican presses and reaching to the «leftist» 1935 Haggadah.

The 1955 edition follows the evolution of the language having besides the Hebrew text, the DjudeoEspanyol version and the Greek version; that’s why the Haggadah can be read both from right to left following the greek text and from left to right following the hebrew text – the wine stains are from accidents during the Sedder in my home. :-)

My purpose is to digitize also the 1970 edition by the Salonica Community, the Asher Moisis edition, the recent excellent work by the Athens Community and others from the greek diaspora abroad.

View this document on Scribd

I leave you with a great version of the famous song Un Cavretico, (known also as Had Gadia), which we saw here. In this particular piece it follows the non-greek sephardic lyrics since in Greece we use to say por dos az bari instead of por dos levanim, (I thank Iacov S. for forwarding it to me).

Hag Pessah sameah ve kasher / A merry holiday to all and a good Pessah, to those near but mainly to you far away

Νέο ελληνοεβραϊκό ραδιοφωνικό πρόγραμμα: «Desde Grecia, akí Salónika»/New Greek-Jewish radio program: «Desde Grecia, akí Salónika»

Ελληνικά (english translation follows below)

Μερικές φορές υπάρχουν ορισμένα νέα, τόσο ευχάριστα, που ειλικρινά ενθουσιάζουν.  Παρά τον ενθουσιασμό όμως, όταν έμαθα για πρώτη φορά οτι είχε ξεκινήσει μια ραδιοφωνική εκπομπή για τον Ελληνικό Εβραϊσμό και ιδιαίτερη έμφαση στον σεφαραδίτικο πολιτισμό, σχεδόν δεν το πίστεψα και ήμουν επιφυλακτικός. Αλλά είναι πλέον ένας μήνας και μπορώ να πω όχι απλώς με έχει κατακτήσει αλλά είναι από τις πλέον σημαντικές πολιτισμικές εξελίξεις των τελευταίων ετών για την εβραϊκή κοινότητα της Ελλάδας.

Το Ράδιο Σεφαράδ είναι ένα ραδιόφωνο, κυρίως διαδικτυακό, της Ομοσπονδίας Εβραϊκών Κοινοτήτων της Ισπανίας που απευθύνεται στο σύνολο της Ισπανίας, τους ισπανόφωνους Εβραίους των ΗΠΑ και της Λατινικής Αμερικής και τους ομιλούντες τα λαντίνο σε όλο τον κόσμο. Χάρη στο πάθος της δημιουργού Αντζελα Μαρία Αρμπελάεζ και την συμπαράσταση της Εβραϊκής Κοινότητας της Θεσσαλονίκης, της μεγαλύτερης και σημαντικότερης σεφαραδίτικης κοινότητας μετά το 1492, πρόσφατα εγκαινιάσθηκε το ραδιοφωνικό πρόγραμμα «Desde Grecia, akí Salónika/Από την Ελλάδα, Εδώ Θεσσαλονίκη«.

Ηδη έχουν μεταδοθεί 8 εκπομπές και ένα αρχείο όλων τους, που μπορείτε να κατεβάσετε  οι ίδιοι, είναι εδώ. Η τελευταία εκπομπή – εδώ – περιλαμβάνει αναμνήσεις από την εβραϊκή παρουσία της Ρόδου, ζωντανές ομιλίες στα ισπανοεβραϊκά από σημερινά μέλη των κοινοτήτων, το δεύτερο μέρος για την σεφαραδίτικη λογοτεχνία του Μ.Μόλχο και την ιστορία της Τζίλντας Καπόν από την Θεσσαλονίκη.

Μεταξύ των θεμάτων που έχουν ήδη παρουσιαστεί υπάρχουν σαλονικιώτικα σεφαραδίτικα τραγούδια όπως του διάσημου παραδοσιακού σαλονικιού τραγουδιστή Νταβίκου Σαλτιέλ, ανταποκρίσεις για γεγονότα όπως τα αποκαλυπτήρια του μνημείου του Ολοκαυτώματος/Σοά στην Αθήνα, παρουσίασεις ελληνοεβραίων καλλιτεχνών όπως της Λύντια Αμπαστάδο και αναμνήσεις ζωής από Εβραίους σε Θεσσαλονίκη, Βέροια, Ρόδο και άλλες πόλεις στα λαντίνο (για όσους θέλουν να ακούσουν λαντίνο στην καθομιλουμένη και όχι σε τραγούδια) .

Δε μπορώ παρά να αισθανθώ ενθουσιασμό για αυτή την νέα εκπομπή που, όπως η κ.Αρμπελάεζ λέει, «επιθυμεί να είναι ένας ακόμα συνδετικός κρίκος με την Εβραϊκή διασπορά της Ισπανίας, τις χώρες της Λατινικής Αμερικής και τις ΗΠΑ καθώς και τους ελληνικής καταγωγής Εβραίους του Ισραήλ και να προβάλει την Ιστορία, την Πολιτιστική κληρονομιά και τις αξίες του Ελληνικού Εβραϊσμού μέσα από διάφορα γεγονότα και μαρτυρίες«. Ελπίζω σε πολλές άλλες εκπομπές και συστήνω ανεπιφύλακτα σε όλους να κατεβάσουν την εκπομπή και να την ακούσουν είτε στο σπίτι, είτε στο αυτοκίνητο. Ακόμα και αυτοί που δεν καταλαβαίνουν ισπανικά στα σίγουρα θα εκτιμήσουν τις μουσικές παρουσιάσεις της εκπομπής, ενώ είναι ευκαιρία και για εμάς τους εβραίους να έρθουμε σε επαφή με τα λαντίνο.

Ιδιαίτερη αναφορά αξίζει η δημιουργός. Η κ. Άντζελα Μαρία Αρμπελάεζ είναι δημοσιογράφος από την Κολομβία, (ανταποκρίτρια της ισπανικής El Pais και διαφόρων κολομβιανών εφημερίδων), με πολυετή παρουσία στην Ελλάδα και ιδιαίτερες ακαδημαϊκές περγαμηνές. Το ιστολόγιο της δημιουργού μπορείτε να το βρείτε εδώ. Αν και όχι Εβραία αυτή η εκπομπή είναι μια αποκλειστικά δική της πρωτοβουλία και η υλοποίηση είναι αποκλειστικά δική της – θεωρώ οτι αποτελεί παράδειγμα προς μίμηση για τους ελληνορθόδοξους συναδέλφους της για παρόμοιες εκπομπές στα ελληνικά, ειδικά όσο αφορά την Θεσσαλονίκη. Να τολμήσω να ελπίσω οτι ίσως θα μπορούσε να υπάρξει κάποια συνεργασία κιόλας ;

Ο ιστότοπος της εκπομπής «Desde Grecia, akí Salónika/Από την Ελλάδα, Εδώ Θεσσαλονίκη» είναι αυτός.
Σε περίπτωση που δεν μπορείτε να χρησιμοποιήσετε το RSS feed για να ενημερωνόσαστε για νέες εκπομπές μπορείτε να χρησιμοποιήσετε αυτό το feed – το αρχείο με τα mp3 είναι εδώ.

Αλλιώς απλά πατήστε play εδώ:

—————————————————————————————————————————————————

English

Sometimes there are news so good that truly elate you. Still, when I learned about a new radio program about the Greek Jewry and the shephardic culture I almost didn’t believe it and I was cautious. But now a month has passed and I can say that it  has not only conquered me but I also believe that it is one of the most important developments in the cultural landscape of the Greek Jewish communities.

Radio Sefarad is a radio station, mainly on the internet, of the Federation of the Jewish Communities of Spain and whose main public are the whole of Spain, the spanish speaking Jews of the USA, Latin America but also the ladino speaking Jews around the world. Thanks to the passion of Angela Maria Arbeláez and the support of the Jewish Community of Salonica, the most important sephardic community in the word after 1492, a new radio show came on the air with the name «Desde Grecia, akí Salónika/From Greece, Here Salonica«.

Already 8 shows have aired and an archive of the shows, which one can download freely, can be found here. The last show – here – deals with memories from the Jews of Rhodes, live conversations in ladino from contemporary Greek Jews, the second part on the sephardic literature by M.Molho and the story of Djilda Capon from Salonica.

Among the themes of the show one finds songs like from the ones from the famous salonican traditional singer Daviko Saltiel, reportages from events like the one of the new Shoah Memorial in Athens, presentations of Greek-Jewish artists like Lydia Abastado and life stories from Jews in Salonica, Veria and other cities for those willing to  learn about the past but also for those interested in hearing everyday ladino and not songs.

I cannot but feel enthusiasm for this show which, as Mrs.Arbelaez says: «wishes to be a link with the Jewish Diaspora of Spain, the countries of the Latin America and the USA and Greek Jews of Israel; to portray the History, the Cultural Heritage and the Values of the Greek Jewry through events and testimonies«. I hope that many more shows will follow and I strongly recomend to everyone to dowload the shows and hear them in their homes or their cars. Even those who do not speak spanish will certainly appreciate the music transmitted during the show.

The creator of the show deserves a special mention. Angela Maria Arbeláez is a reporter from Colombia, (correspondent for spanish newspaper El Pais and other colombian newspapers), with many years in Greece and excellent academic credentials; her blog of the creator can be found here. Even though she is not Jewish, this show  is exclusively a personal initiative and is wholly responsible for the realization, setting an  example for her Greek Orthodox colleagues for similar shows in Greek, especially in Salonica. May I hope that there could be some kind of collaboration even ?

The site of the radio show «Desde Grecia, akí Salónika/From Greece, Here Salonica« is here.
In case you cannot use an RSS to be informed of the new shows use feed or contact the author be included in the mailing list – the archive with the mp3’s is here.

Or simply press play here:

Μια συνταγή αλλά τι συνταγή – Μελιτζανομπουρεκάκια

Δεν θα μπορούσα να βρω καλύτερο τρόπο να εγκαινιάσω τα ελληνικά σε αυτό το ιστολόγιο από μια συνταγή μαγειρικής που έχω μάθει να λατρεύω, τα μελιτζανoμπουρεκάκια. Η συνταγή είναι κλασσική σεφαραδίτικη και προέρχεται από τον Αθηναίο. Η πηγή συγκεκριμένα είναι αυτό το άρθρο και τον ευχαριστώ για την άδεια αναπαραγωγής.

For a translation in english of this traditional greek sephardic recipe of aubergine pies (Borrekitas de meredjéna or melitzanoboyrekakia in greek) you can click here for a translation provided by Athanasios Ioannou, to whom go my sincere thanks and compliments!

Η συνταγή που θα προτείνουμε αυτήν την εβδομάδα, μετά και από τη σύσταση του συγγραφέως που εμείς ζητήσαμε για τους αναγνώστες μας, αποτελεί για τους λάτρεις του φαγητού μια κορυφαία μαγειρική δημιουργία. Τα μπουρεκάκια της μελιτζάνας, τα μπορρεκίτας ντε μερετζένα, όπως λέγονται στα λαντίνο, το γλωσσικό ιδίωμα των σεφαραδιτών, είναι αδύνατον να μην τα αγαπήσετε από την στιγμή που θα τα πρωτοδοκιμάσετε.

Μπουρεκάκια με μελιτζάνα – Borrekitas de meredjéna :

Υλικά για τη ζύμη

1 ποτήρι αραβοσιτέλαιο
1 ποτήρι νερό
4 φλυτζάνια του τζαγιού αλεύρι
100 γρ.γιαούρτι
1 αυγό για την επάλειψη.

Υλικά για τη γέμιση

2 μελιτζάνες φλάσκες
400 γρ.τυρί φέτα
2 αυγά
Λίγο ελαιόλαδο
Αλάτι και πιπέρι

Βάζουμε σε μία κατσαρόλα το λάδι και το νερό και τα αφήνουμε να πάρουνε μια βράση.
Αποσύρουμε την κατσαρόλα και προσθέτουμε το αλεύρι και το γιαούρτι. Το ανακατεύουμε καλά. Σκεπάζουμε τη ζύμη και την αφήνουμε να «ξεκουραστεί».
Στο μεταξύ, ετοιμάζουμε τη γέμιση.
Ψήνουμε τις μελιτζάνες. Όταν κρυώσουν τις πολτοποιούμε με ένα πιρούνι. Προσθέτουμε το τυρί, τα αυγά, αλάτι, πιπέρι και 1 κουταλιά λάδι. Τα ανακατεύουμε καλά όλα μαζί.

Παίρνουμε από τη ζύμη μπαλάκια και ανοίγουμε δίσκους πάχους 0,5 εκ. Βάζουμε από μια κουταλιά γέμιση στη μέση από κάθε δίσκο και τους διπλώνουμε.
Κόβουμε χρησιμοποιώντας τα χείλη ενός ποτηριού ό,τι περισσεύει. Με το δάχτυλο πιέζουμε ελαφρά τις άκρες ώστε να ενωθούν καλά.
Χτυπάμε ένα αυγό και με το πινέλο αλείφουμε τα μπορεκίτας.
Αλείφουμε ένα ταψί με λάδι, τοποθετούμε σε σειρές τα μπορεκίτας και τα ψήνουμε στους 180 βαθμούς, μέχρι να ροδίσουν.

Προσωπικά εμένα τα μπουρεκάκια μου θυμίζουν Πέσσαχ και εμένα, μικρό, να ελπίζω κρυφά οτι  θα προλάβαινα να κλέψω κανένα πριν τα βγάλει η μητέρα μου στο εορταστικό τραπέζι του Σέντερ! Η μελιτζάνα, όπως αναφέρει το άρθρο, παίζει πρωταγωνιστικό ρόλο στην σεφαραδίτικη κουζίνα και εδώ έχουμε το τέλειο συνδυασμό της με την ελληνική φέτα. Εδώ θα βρείτε μια εναλλακτική συνταγή συνοδευόμενη από φωτογραφίες του μαγειρέματος (στα ιταλικά) – είναι κατ΄εμέ διαφωτιστικό το πως η συνταγή εκεί αλλάζει για να περιλάβει το ιταλικό εθνικό τυρί, το παρμιτζίανο, δείχνοντας το πως η τοπική σεφαραδίτικη παράδοση οικοδομούσε τον εθνικό δρόμο προς τον σοσιαλισμό (δεν άντεχω να μη το ξαναδώ γραμμένο!) την δική της έκφραση.

Με το καλό θα έχουμε μια εναλλαγή άρθρων στα ελληνικά και στα αγγλικά (άλλωστε έχω ήδη γραμμένα πάρα πολλά) – ως τοτε; Καλή σας Όρεξη!

υγ. Να ευχαριστήσω και την offshore για την υπομονή της. :D

Un cavretico

Pessach is coming along and jews are preparing for the Seder, the traditional Pessach table where they read the Agada, the story of the exit from Egypt. One of the songs that accompanied my childhood’s Seders was a child song which all of the family sang and was called un cavretico, a small kiddy (κατσικάκι)* in djudeoespanol the language used by jews in Salonika before WW2. In fact I remember it so fondly that I tag all my djudeoespanol/ladino posts as «un cavretico». :D

It’s original name was Hagadia and it is unknown when it was first included in the Agada, though surely after the 15th century. In Thessaloniki it arrived rather late, probably in the mid 19th century and appears almost as an established novelty in the Etz Haim’s edition of 1904 where the typographer states: «Printed (the Agada) with nice characters and translations in djudeoespanol according to the traditions of our city, with a full Seder. We’ve also included the Hagadia poem». The origin of the poem is probably a western one since it resembles german folk songs but similar songs have appeared in the folkloric traditions in West and East alike. The whole idea around which evolves the song is that there is a judge and a judged one with the ultimate judge being God. Though many Christians and Jews have tried giving a historical, philosophical or even metaphysical meanings to this song, most probably it’s intents were far less presumptuous; seen it’s utter lack of connection with the Pessach theme was probably inserted to help kids stay awake with something interesting during the whole Seder!

The images that follow derive from the 1970 edition of Agada produced by the Jewish Comunity of Thessaloniki and include the notes, the lyrics in djudeoespanol and in greek. The brief historical data derive also from there .

*thanks to angelos for the translation!

(Click the images to see their larger versions & since I don’t know how the copyright works I kindly ask not to re-distributate them ;) ).

Los kaminos de una komunidad

The Judeo-Spanish People/Los Djudeo-Espanyoles

This small book written by Richard Ayoun, was published in 2003 by the French governmental department of Veteran Affairs (DMPA), the Museo Djudio de Salonik, UNESCO and is an excellent start for those wishing to learn the history of the Sefardic Jews, ie the Jews that were expelled from Spain in 1492 and in a great extent ended up in the then Ottoman Empire and created in Salonika the biggest and most important sefardic community after 1492.

In its 81 pages one finds the history before 1492, the Expulsion, the history during the Ottoman Empire, the Alliance Israèlite Universelle chapter, the imigration, their extermination during WW2 and the lives today. It is well structured, includes many nice photos and has some information which even I wasn’t aware of. An example being René Cassin, one of the most important contributors to the Universal Declaration of Human Rights and Nobel prize winner…and a sefardic jew.

It’s a great introduction on sefardic culture and if you manage to get one of the 9500 copies consider yourself extremely lucky. Thanks to Google you can get the djudeospanish version though unfortunately it’s text only – just click here.

And as a bonus you can find out more about Abravanel! :)