Σιμχά Τορά και Eβραϊκά παρατσούκλια / Simcha Torah and Jewish nicknames

Ελληνικά (english translation follows)

Ενα Σέφερ Τορά/source:wikipedia

Με το τέλος του Σουκώτ έρχεται η γιορτή της Σιμχά Τορά που στα ελληνικά αποδίδεται ως η γιορτή της Χαράς της Τορά, (Τορά ονομάζεται η Πεντάτευχος και πάνω κάτω αντιστοιχεί στην σε αυτό που οι Χριστιανοί ονομάζουν Παλαιά Διαθήκη). Στη Σιμχά Τορά γιορτάζουμε το τέλος του ετήσιου κύκλου ανάγνωσης της Τορά που διαιρείται σε 52-54 εβδομαδιαία κομμάτια, (περασσά), που διαβάζονται κάθε βδομάδα στην Συναγωγή. Η ανάγνωση του τελευταίου κομματιού αποτελεί την αφορμή για μια μεγάλη γιορτή στην συναγωγή.

Οπως ξέρουμε η συμμετοχή στην ίδια την λειτουργία δεν αποτελεί αποκλειστικότητα του ραβίνου όπως ο ιερέας που ηγείται στην χριστιανική ορθόδοξη τελετουργία, αλλά ο κάθε εβραίος συμμετέχει ατομικά και μπορεί να τελέσει αυτός την όποια λειτουργία. Έτσι στην Ελλάδα υπάρχει το έθιμο για την Σιμχά Τορά να διαλέγονται δύο άτομα, συνήθως νιόπαντροι, που ο ένας ονομάζεται Χατάν Τορά δηλαδή γαμπρός της Τορά που διαβάζει το τελευταίο κεφάλαιο και ο άλλος Χατάν Μπερεσίτ δηλαδή γαμπρός της Γέννεσης που είναι το πρώτο κεφάλαιο.

Εγκαίνια της Μπετ Ελ/Πηγή:ΚΙΣ

Κατά την διάρκεια της τελετής οι κύλινδροι της Τορά, (αυτοί στην φωτογραφία αριστερά και που ονομάζονται Σέφερ Τορά), περιφέρονται 7 φορές γύρω από την Συναγωγή (οι λεγόμενες ακαφότ) και συχνά περνάνε κάτω από μια χουπά γιατί ο δεσμός του εβραϊκού λαού με την Τορά παρομοιάζεται με τον γάμο. Αυτό όμως που δεν γίνεται εύκολα αντιληπτό είναι οτι αυτές οι περιφορές δεν γίνονται σε κλίμα αυστηρό ή έστω σοβαρό. Η πρώτη περιφορά γίνεται από τους δύο Χατάν ενώ ολόκληρος ο κόσμος στην συναγωγή τραγουδά και χορεύει. Ακόμα και στις πιο λιτές συγκεντρώσεις ο θόρυβος από τα τραγούδια ακούγεται ως έξω, ενώ στο παρελθόν ήταν μια πρώτης τάξεως ευκαιρία για να καταναλωθούν σημαντικές ποσότητες από ρακί. Μάλιστα ορισμένες συναγωγές, που οφείλουμε να θυμόμαστε αποτελούσαν έναν ημιαυτόνομο μικρόκοσμο, όπως η Συναγωγή Σιτσίλια στην Θεσσαλονίκη το είχαν θεσμοθετήσει και αμέσως μετά την ανάγνωση του τελευταίου κομματιού ένα μπουκάλι ρακί περνούσε από χέρι σε χέρι και ο καθένας έπινε από μια γουλιά, ενώ μετά τους προσφέρονταν από λίγο απόσταγμα κανέλας για να αρωματίσουν τα μαντήλια τους σε ανάμνηση της χαράς και ευωδίας που προκαλεί το ξεκίνημα ανάγνωσης της Τορά από την αρχή.

Μικρά παιδιά ετοιμάζονται να κακοποιηθούν από αδίστακτες γριούλες/Πηγή:aitzhayim.org

Μετά τους χατάν τις υπόλοιπες περιφορές τις κάνουν τα μικρότερα παιδιά τα οποία δέχονται άγρια κακοποίηση από τους ηλικιωμένους που παρευρίσκονται υπό μορφή τσιμπημάτων των μάγουλων ή ανακατώματος των μαλλιών καθώς περνάνε μέσα στα τραγούδια και τον χορό, (ο γραφών έχει παιδικά τραύματα όπως φαντάζεστε). Όπως είπαμε τα τραγούδια συνεχίζουν ακάθεκτα, ενώ σε μερικές συναγωγές τους ραίνουν με ροδοπέταλα, (ιδιαίτερα αν υπάρχει γυναικωνίτης σε όροφο όπως έχω δει στην Συναγωγή Μοναστηριωτών στην Θεσσαλονίκη και που αποτελεί ένα επιβλητικό θέαμα μαζί με την ιδιαίτερη ακουστική της), ή παλαιότερα με γλυκά. Η φωτογραφία δεξιά αν και προέρχεται από μια διαφορετική περίσταση, τα εγκαίνια της Συναγωγής Μπετ Ελ στο εβραϊκό γηροκομείο Ρέστειον στην Αθήνα, είναι άκρως ενδεικτική της όλης ατμόσφαιρας.

Η κάθε συναγωγή είχε τα δικά της έθιμα, πχ η Συναγωγή Εβόρα στην Θεσσαλονίκη συνήθιζε να ετοιμάζει μια μεγάλη ποσότητα από ρύζι το οποίο το πετούσε στους χατάν φωνάζοντας «αρρόζ» γιατί το παρατσούκλι της συναγωγής ήταν «ρύζι». Μερικά από αυτά έχουν αφεθεί, ενώ άλλα νέα έχουν δημιουργηθεί. Στην Αθήνα στην συναγωγή της οδού Μελιδώνη σήμερα συνηθίζουν να μοιράζουν μεγάλες λαμπάδες που δημιουργούν μια φανταστική ατμόσφαιρα στο εξωτερικό της συναγωγής από τους εκατοντάδες εβραίους που μαζεύονται για να τραγουδήσουν. Παλαιότερα συνηθίζονταν να γίνεται μια πομπή που συνόδευε τους χατανίμ σπίτι, εν μέσω τραγουδιών και γέλιων – για ευνόητους λόγους αυτό το έθιμο έχει ατονήσει σήμερα.

Με την Σιμχά Τορά συνδέεται και το έθιμο στην Θεσσαλονίκη, οτι κάθε συναγωγή είχε το δικό της παρατσούκλι το οποίο έπαιζε μεγάλο ρόλο κατά την διάρκεια αλλά και μετά τη γιορτή. Το παρατσούκλι αυτό δεν είχε σχέση με άλλα παρατσούκλια του υπόλοιπου χρόνου αλλά σχετίζονταν ειδικά με την γιορτή, πχ η παλαιότερη συναγωγή της Θεσσαλονίκης που είχε ιδρυθεί τον 1ο αιώνα προ Κοινής Εποχής, στην γωνία Καλαποθάκη και Δημοσθένους, ονομάζεται Ετς αΧαίμ και την αποκαλούσαν οι υπόλοιποι εβραίοι κααλ δε λος γρέγος, δηλαδή συναγωγή των ελλήνων γιατί ανήκε στους ρωμανιώτες εβραίους. Το παρατσούκλι της όμως για το Σιμχάτ Τορά ήταν Ajo, δηλαδή σκόρδο γιατί υποτίθεται το αγαπούσαν ιδιαίτερα τα μέλη της.

Σήμερα η (εγκαταλελειμμένη) Ιτάλια Γιασάν/Πηγή:Ραδάμανθυς

Τα παρατσούκλια είχαν διάφορες προελεύσεις: τα μέλη της Μαγιόρ που βρισκόνταν γωνία Βενιζέλου με Τσιμισκή και είχε ιδρυθεί το 1492 ονομάζονταν ladron, δηλαδή κλέφτες. Αφορμή ήταν ο ανάγλυφος πύργος στο ιερό της συναγωγής που απεικόνιζε τον θυρεό των Τόρρες που ήταν οι προύχοντες της συναγωγής και διέθετε ένα πύργο που ανήκε στο οπλοστάσιο της Πάλμα, πρωτεύουσας της Μαγιόρκα από όπου κατάγονταν. Ο πύργος αυτός θύμιζε τους πύργους στο Γεντί Κουλέ όπου έκλειναν τους φυλακισμένους και από εκεί το όνομα. Τα μέλη της Προβένσια που ιδρύθηκε το 1394 από πρόσφυγες από την Προβηγκία ονομάζονταν proves, δηλαδή φτωχοί και αποτελούσε παραφθορά του ονόματος τους. Η συναγωγή Ιτάλια ιδρύθηκε μεταξύ του 1423 και 1492 και λόγω μεγέθους διαιρέθηκε στην Ιτάλια Γιασάν και Ιτάλια Χαντάς – η πρώτη βρίσκονταν στην σημερινή Πλατεία Αριστοτέλους που ονομάζονταν τότε Madrezika del Agua όπως σωστά μας πληροφορεί ο Ν.Γενημάκης, ενώ η δεύτερη στην γωνία Κ.Ντίλ (τότε ονομάζονταν Kucuk Italia Havrasi) και Βασ.Ηρακλείου (Haham Matalon) – ενώ σήμερα μπορείτε να την βρείτε στην οδό Βελισσαρίου στην φωτογραφία δεξιά. Το παρατσούκλι και τον δυο όμως ήταν raton, δηλαδή ποντίκι και τους έφερνε σε ευθεία αντιπαράθεση με τους θανάσιμους εχθρούς τους: την Συναγωγή Αραγόν που ήταν οι gato, αναφορά στην οικογένεια Γκατένιο που ήταν η καρδιά της συναγωγής. Ετσι λοιπόν όταν παρέες από την Ιτάλια Γιασάν περνούσαν μπροστά από τις πομπές της Αραγόν, πειράγματα εκτοξεύονταν από τις δυο παρατάξεις: Huid ratones que nosotros los gatos os vamos a tragar – Τρέξτε ποντίκια γιατί εμείς οι γάτοι θα σας κάνουμε μια χαψιά !

Οι συναγωγές της Θεσσαλονίκης ήταν δεκάδες και είναι δύσκολο να αναφέρω όλα τα παρατσούκλια: θα περιοριστώ στην συναγωγή των Ασκεναζίτων Ασκενάζ που γενικώς την αποκαλούσαν κααλ δε λος λόκος (συναγωγή των τρελών) αλλά για το Σιμχά Τορά υιοθετούσαν το mosca (μύγα) πιθανότητα αναφερόμενοι την καταγωγή από την Μόσχα. Τα μέλη της Συναγωγής Πούλια ονομάζονταν macarron ενδεικτικό της διαχρονικής σχέσης των ιταλών με το συγκεκριμένο έδεσμα, ενώ παρά την μεγάλη περηφάνια των μελών της Οτραντο το όνομα τους ήταν gallo γιατί θεωρούνταν φιλέριδες που αποτυπώνεται και στο παρατσούκλι κάαλ δε λος καμπάνταϊς (καπάνταης είναι ο κουτσαβάκης στα τούρκικα). Η Καταλάν, στην γωνία Αγ.Σοφίας και Καστριτσίου, ονομάζονταν figo λόγω της παρουσίας συκιών δίπλα από την πόρτα της συναγωγής, αν και επιτήδειοι την αποκαλούσαν figo loco λόγω της ισχυρογνωμοσύνης των μελών της. Η Νεβέ Σεντέκ στην Φράγκων είχε το όνομα huerno λόγω της παρουσίας ενός μεγάλου κέρατος στον τοίχο ενάντια στο κακό μάτι. H Γκερούς Σεφαράντ, ίσως η σημαντικότερη ιστορικά λόγω της σύνδεσης της με δυο ογκόλιθους της παγκόσμιας εβραϊκής θρησκείας τον Σαμουέλ ντι Μεδίνα και τον Ιωσέφ Κάρο, βρισκόταν στο Καπάνι από το 1492 και το παρατσούκλι της ήταν mescita, δηλαδή μιναρές.

Και με αυτά: Χαγκ Σαμέαχ – Χαρούμενη Γιορτή!

Σημείωμα για μελλοντικές αναρτήσεις: η ενδιαφέρουσα ιστορία της συναγωγής Ιτάλια Γιασάν, ο εβραϊκός γάμος μιας και αναφέρθηκα στην χουπά, τα προστατευτικά των σεφερ τορά που είναι προνομιούχος τομέας της εβραϊκής τέχνης και ο ισχυρισμός οτι οι εβραίοι της Θεσσαλονίκης έφεραν το ρακί στον ελλαδικό χώρο, (argos beware)…

English

A Sefer Torah/source:wikipedia

With the end of Sukkot the feast of Simcha Torah comes along which can be freely translated as the feast of the Joy of the Torah, (where Torah is the Pentateuch which is approximately what Christians refer to as the Old Testament). In Simcha Torah we celebrate the end of the yearly circle of the Torah reading, which is divιded in 52-54 segments called perasha and are publicly read each week in the synagogue. The reading of the last part is cause for a great celebration in the temple.

As we know the participation in the Jewish rituals are not limited to the rabbi as in Christian rituals the priest leading the congregation; instead each Jew is participating on his own and he may conduct the service himself. So in Greece we have the custom of picking two people for the ceremony, usually newlyweds during the past year; the first is called Hatan Torah, the groom of the Torah and he reads the last chapter, while the other one is called Hatan Beresheet where Beresheet being the hebrew name for the first chapter of Genesis.

Beth El Synagogue opening/Source:CJB

During this ceremony the cylinders of the Torah, (those on the picture to your left and called Sefer Torah), are being carried around the synagogue for 7 times, (the akaphot) and often they pass under a chuppa because the bond of the Jewish people with the Torah is often compared to a wedding. The thing that may not be clear though is that these passages are not done in a serious or even austere climate. The first revolution is done by the two Hatanim while the whole congregation sings and dances. Even in the most spartan gatherings the sound of the songs can be heard from the outside and in the past it was a prime opportunity to down significants amounts of raki. Some congregations had even introduced this to their minhag like the Sicilia Synagogue in Salonica where after the last chapter a bottle of raki passed among the faithful for a sip and then some cinnamon essence was used to dampen the handkerchiefs as to remind of the joy and sweet fragrance produced when beginning to read the Torah from the start.

Small children ready to be molested by nasty old ladies/Source:aitzhayim.org

After the hatanim the other six akkafot are performed by the youngest children who are brutally illtreated by the elderly with violent peckings of the  cheeks or messing of the hair, (the writer does foster child traumas as you can imagine). As we said the singing continues while in some synagogues they are  sprinkled with rose petals, (especially if there is a women’s loft as I saw in the Monastirioton Synagogue in Salonica coupled with it’s special acoustics), or with sweets in the older times. The photo in the right although from a different occasion, the opening of the new synagogue Beth El in the Jewish Restion Elders’ Home in Athens, is indicative of the climate reigning.

Each synagogue had it’s own customs, eg the Evora Synagogue prepared a huge amount of rice which would be thrown by the people to the hatanim shouting arroz which was the nickname of the the synagogue.  Some of these have been forgotten while new ones have emerged: in Athens in the Synagogue of Melidoni Street they hand out huge candles which create a fantastic atmosphere in the exterior of the synagogue as hundreds of Jews gathered to sing. It was customary to accompany the hatanim home after the feast but this custom has been, understandably, abandoned nowadays.

The custom that each synagogue in Salonica had its own nickname was linked to the Simcha Torah and this played a major role during and after the celebrations. This nickname had nothing to do with the usual nicknames which were frequent during the rest of the year but were specifically linked to the Simcha Torah. For example the Etz aChaim Synagogue, the oldest in Salonica since it was founded in the 1st century BCE in the corner of Kalapothaki and Dimosthenous Streets, was called by the rest of the Jewish population Qaal de los Griegos because it was the congregation of the greek speaking Romaniote Jews. It’s nickname during the Simcha Torah though was Ajo because the members were presumably especially fond of garlic.

Τhe now abandoned Italia Yashan Synagogue/source:radamanth

The nicknames had many origins: the Mayor Synagogue members in the angle between Venizelou and Tsimiski Street founded in 1492 were called ladron, ie thieves. The occasion was the tower in relief over the echal of the synagogue which depicted the Torres family shield which was an eminent family of the congregation. The tower was reminiscent of the Palma de Mayorca arsenal from which most families originated and reminded of the Yedi Kule Towers in Salonica where the prisoners were kept, ergo the nickname. The Provencia Synagogue founded in 1394 by Provence, France refugees had it’s members called proves, ie poor as a  corruption of their name. The Italia Synagogue was founded between 1423 and 1492 and because of its size divided into Italia Yashan and Italia Hadash – the fist one was found in the contemporary Aristotle Square which was then called Madrezika del Agua as N.Genimakis correctly informs us, while the second could be found in C.Diehl Str, (then Kucuk Italia Havrasi) and Vasileos Irakliou (then Haham Matalon Str). Later the Italia Yashan Synagogue was moved to Velisariou Str and you can see it in the photo in your right. The nickname of both was raton, ie mouse and their mortal enemies were the Aragon Synagogue which were the gato, a reference to the important family of the Gattegno. So when companies for the Italia Yashan synagogue passed before the Aragon companies jokes were heard from both sides: Huid ratones que nosotros los gatos os vamos a tragar – Run mice because us the cats will make a mouthful of you !

The Salonica synagogues were counted buy the dozens and it’s hard to mention them and their nicknames: I’ll limit myself the the single Ashkenazi synagogue called Ashkenaz which may have been known as Qaal de los locos (congegation of the crazy ones) but for Simcha Torah were known as mosca (fly), probably an allusion the origins from Moscow. The Puglia Synagogue‘s members were known as macarron, indicative of the timeless bond of the italians with pasta, while despite the self pride of the Otranto Synagogue’s members they were known as gallo because of their feisty character which earned them also the Qaal del los kabadayis (kabadayis is turkish for toughie) nickname the rest of the year. Catalan Synagogue in the angle of St.Sophia and Kastritsiu str. was called figo because of the fig plants near the entrance, although often called figo loco because of the stubbornness of its members. Newe Sedeq Synagogue in Frangon Str. was called huerno because of a big horn nailed in the walls of the synagogue to guard from the evil eye. The first sephardic synagogue to be founded was Gerush Sefarad Synagogue, maybe the most important in history because of its connection to two giants of Jewish religion Samuel di Medina del Campo and Yosef Karo, was found in the Kapani market since 1492 and was called mescita, ie minaret.

And with that: Chag Sameach – Happy Holidays !

A small note for future posts: the interesting story of the Italia Yashan Synagogue, the Jewish wedding since I spoke of the chuppa, the Sefer Torah containers which are a privileged area of Jewish art and an explanation of the connection of the Jews to the raki which I believe argos shall find interesting.

Μια σεφαραδίτικη λιχουδιά: Αυγά Χαμινάδος/ A sephardic delight: Guevos haminados

Ελληνικά (english translation follows)

Photo © Janet Amateau

Ισως η πιο γνωστή σεφαραδίτικη συνταγή, (αν και οι ρωμανιώτες εβραίοι αναγνώστες θα δυσανασχετήσουν μιας και εμφανίζονται και στη δική τους κουζίνα), είναι τα guevos haminados ή πιο απλά στα ελληνικά αυγά χαμινάδος με το χαρακτηριστικό γυαλιστερό καφεκόκκινο χρώμα που παίρνουν και με την ελαφρώς πικάντικη γεύση τους.

Η λέξη guevos haminados, (ή αλλιώς huevos enhaminados), για μερικούς σημαίνει «αυγά φούρνου»  αν και ορισμένοι θεωρούν οτι η πιο σωστή ερμηνεία θα ήταν «αυγά ζεσταμένα». Στην πραγματικότητα η ονομασία προέρχεται από την λέξη hamin που με την σειρά της προέρχεται από την φράση της Μισνά tomnin et ha’hamin, δηλαδή να θάβεις ζεστό [το φαγητό]. Οι Εβραίοι στα πλαίσια της αργίας του Σαμπάτ, (δηλαδή του Σαββάτου), απαγορεύεται να ανάβουν φωτιά – για αυτό το λόγο ετοίμαζαν φαγητά τα οποία είτε μπορούσαν να τα βάλουν από την προηγουμένη για αργό μαγείρεμα και να ήταν έτοιμα και ζεστά για το γεύμα του Σαββάτου. Αυτό το είδος φαγητών ονομάζονταν hamin [ham: ζεστό στα εβραϊκά] και αποτελούν μια ιδιαίτερη κατηγορία συνταγών που ο πιο επιφανής εκπρόσωπος τους στην σεφαραδίτικη κουζίνα είναι τα αυγά χαμινάδος. Αν και με την μαγειρική δεν έχει νόημα να μιλάμε για πατρίδες είναι ενδιαφέρον οτι οι εβραίοι από την Τεργέστη τα ονομάζουν τούρκικα αυγά, οι εβραίοι στην ηπειρωτική Τουρκία ως σαλονικιώτικα και οι τούρκοι μουσουλμάνοι απλά ως εβραϊκά αυγά (yamurta yahudi).

Κλασσικά συνοδεύονται από διάφορα μπουρέκια, (κλασσικά τα borrekitas di meredgena, τα μελιτζανομπουρεκάκια των οποίων την συνταγή είχα δημοσιεύσει εδώ), ή πίτες όπως η κρεατοπίτα και η περίφημη rodanchas de kalavassa (κολοκυθόπιτα). Τα ίδια τα χαμινάδος ορισμένοι τα καταναλώνουν σκέτα, άλλοι με λεμόνι ή επιπλέον πιπέρι και αλάτι αλλά αυτό είναι στο γούστο καθενός.

ΑΒΓΑ ΧΑΜΙΝΑΔΟΣ

ΥΛΙΚΑ

6 και περισσότερα αυγά
Φλούδια από ξερά κόκκινα κρεμμύδια (πολλά)
Λίγο λάδι (όσο χρειάζεται για να απλωθεί πάνω από το νερό – μια με τρεις κουταλιές)
Μια κουταλιά ξύδι
Μισή κουταλιά αλάτι και άλλη μισή πιπέρι
νερό όσο χρειάζεται

(πολλοί προσθέτουν μισή κουταλιά ελληνικού καφέ, ενώ στην Τυνησία προσθέτουν φύλλα τσαγιού)

ΕΚΤΕΛΕΣΗ

Σε μια κατσαρόλα στρώνουμε τα κρεμμύδια και ανάμεσα βάζουμε όσα αυγά θέλουμε. Προσέχουμε τα αυγά να είναι σε θερμοκρασία δωματίου και στην συνέχεια προσθέτουμε όλα τα υπόλοιπα υλικά, νερό μέχρι να καλύψει άνετα τα πάντα και τελευταίο το λάδι. Ανοίγουμε την φωτιά και σιγά σιγά φτάνουμε σε σιγοβρασμό – τότε χαμηλώνουμε την θερμοκρασία στο χαμηλότερο δυνατόν ώστε να συνεχίσει το σιγόβρασμα με κλειστή κατσαρόλα για τουλάχιστον 4 ώρες ελέγχοντας που και που το επίπεδο του νερού. Η παραδοσιακή συνταγή μιλάει για τουλάχιστον 8ωρο αλλά δεν ξέρω αν όντως είναι απαραίτητο. Στην συνέχεια τα βγάζουμε, τα κρυώνουμε αμέσως κάτω από τρεχούμενο νερό ή σε μια γαβάθα με νερό και παγάκια και τα γυαλίζουμε ελαφρώς με μια πετσέτα.

Υπάρχει και μια παραλλαγή όπου χρησιμοποιείται ο φούρνος και τα υλικά παραμένουν τα ίδια – απλώς θερμαίνεις τον φούρνο στους 175° και κρατάς τα υλικά σε ένα κατάλληλο, κλειστό σκεύος για 6-12 ώρες. Για να προλάβω ενστάσεις γνωρίζω και την τακτική να φέρνεις γρήγορα σε βράση τα αυγά και μετά να σιγοβράζεις ή να τα βάζεις στον φούρνο αλλά δεν έχω πείρα με αυτό. Επίσης ο Ν.Σταυρουλάκης αναφέρει οτι στα Ιωάννινα, την Πρέβεζα και την Αρτα, (οι σημαντικότερες ρωμανιώτικες εβραϊκές κοινότητες), τα έφτιαχναν μέσα σε φούρνους όπου τα αυγά χώνονταν σε στάχτες και απο πάνω τοποθετούσαν ζωντανά αποκαΐδια. Επίσης στο βιβλίο με τις συνταγές της Κοινότητας του Βόλου τα αυγά με το πέρας των 6 ωρών τα αφήνουμε να ξεκουραστούν για 2 ώρες, ενώ δεν προσθέτουμε καφέ, αλλά πιστεύω οτι αυτό εξαρτάται από την παράδοση στο σπίτι του καθενός.

Στο τέλος θα έχουμε αυγά με μια ιδιαίτερη ελαφρώς πικάντικη γεύση και ένα υπέροχο χρώμα. Ανάλογα με το αυγό και την διάρκεια του μαγειρέματος μπορεί να υπάρχουν και κόκκινες φλέβες μέσα στο ασπράδι – γεγονός απόλυτα φυσιολογικό και κατά μερικούς επιθυμητό.

To πιάτο του Σέντερ/πηγή:wikimedia

Οπως είπαμε τα χαμινάδος είναι στενά συνδεδεμένα με το Σαμπάτ και είναι, μαζί με τις πίτες και το ρακί, αναπόσπαστο κομμάτι του πρωινού γεύματος (desayuno) μετά την πρωινή λειτουργία (τεφιλά) στην συναγωγή όπως μαθαίνουμε από τον Μ.Μόλχο. Αποτελούν όμως και μέρος του πασχαλινού γεύματος, του Σέντερ του Πέσσαχ, τόσο σαν κομμάτι του συμβολικού δίσκου (δές την φωτογραφία), όσο και μέρος του γεύματος. Ειδικά το Πέσσαχ έχει επικρατήσει, μάλλον επιρροή από το χριστιανικό Πάσχα, να τσουγκρίζουμε τα αυγά και πλέον η επιλογή του αυγού έχει αναχθεί σε επιστήμη! Συχνά ενσωματώνονται μέσα σε άλλες συνταγές όπως σε μερικές εκδοχές από κρεατόπιτα ή στο ρολό κιμά με αυγά. Μάλιστα στην Κεφαλονιά ο τοπικός χριστιανικός πληθυσμός έχει πάρει αυτή την συνταγή και ετοιμάζουν αυγά χαμινάδος τουρσί διατηρώντας την ονομασία – η συνταγή φαίνεται ενδιαφέρουσα αν και δεν την έχω δοκιμάσει.

Το γεγονός οτι τα αυγά χαμινάδος αποτελούν αναπόσπαστο και χαρακτηριστικό κομμάτι της εβραϊκής κουζίνας αποτυπώνεται στην παρουσία τους στην εβραϊκή λαογραφία. Ενδεικτικά αναφέρουμε τον Τζοχά στο «La Valor del guevo haminado», τον εβραίο ήρωα στις διδακτικές ιστορίες αντίστοιχο του Νασρεντίν Χότζα, όπου κάποιος ζητά αποζημίωση για τα κοτοπουλάκια που θα είχαν γεννηθεί από τα χαμινάδος που είχε φάει ο Τζόχα. Μια άλλη παροιμία για τον καφέ που χρησιμοποιείται και αντίστροφα λέει οτι Por ke el kafe sin komer dulse, i el guevo haminado sin sal, δηλαδή καφές χωρίς γλυκό είναι σαν χαμινάδος χωρίς αλάτι. Αξίζει να σημειωθεί οτι η κατανάλωση χαμινάδος αποτελούσε για την Ιερά Εξέταση στην Ισπανία σοβαρή ένδειξη οτι στην πραγματικότητα ο εβραίος δεν ήταν ένας ειλικρινής χριστιανός που είχε αλλαξοπιστήσει, ένας κονβέρσο, αλλά παρά ένας βρωμερός μαρράνος – ένας κρυπτοεβραίος δηλαδή.

Τα αυγά χαμινάδος ήταν και ο πρόδρομος των φίλων στο facebook: Στο Θεσσαλονίκη κατά την διάρκεια του Πέσσαχ είναι έθιμο τις δυο πρώτες ημέρες της εορταστικής εβδομάδας να επισκέπτεται κάποιος συγγενείς και φίλους. Προπολεμικά είχε επικρατήσει ο επισκέπτης να κρατάει ένα αυγό χαμινάδος από αυτά που του προσφέρονταν και όταν γνωστοί διασταυρώνονταν στην, τότε εβραϊκή πόλη, να φωνάζουν προκλητικά Diez y ocho ([έχω] δεκαοκτώ!) και τότε ο άλλος του απαντούσε υπερήφανα Yo Veinte ! (εγώ είκοσι).

Στο τέλος σας αφήνω με ένα λαϊκό περιπαικτικό τραγουδάκι για την Μαντμουαζελ Σαρίκα που αγαπάει τις καρότσες και μάλιστα αυτές με ρόδες από καουτσούκ, (σαν να λέμε οτι θέλει αμάξι, το θέλει και μερσεντές όπως μου εξήγησε ο Τζ.Μπ.). Η γειτόνισσα της όμως μάλλον πιστεύει οτι καλύτερα είναι να κάτσει και να καθαρίσει την κουζίνα της για να κάτσει να φάει ψωμί και κασέρι. Μάλιστα το κασέρι είναι ψητό και συνοδεύεται από αυγά χαμινάδος καθώς κάθονται στο μπαλκόνι

Mademoiselle Sarika Μαντμουαζέλ Σαρίκα
kere karosika που αγαπάς τις καρότσες
karosika καρότσες
i de kauchuk από καουτσούκ

Disho la vezina είπε η γειτόνισσα
ke barra la kozina να καθαρίσει την κουζίνα
ke comimos για να φάμε
pan y kashkaval, ψωμί και κασέρι

Kashkaval asado κασέρι ψητό
kon guevo haminado, με αυγά χαμινάδος
asentados καθισμένοι
en el balkon.στο μπαλκόνι

[η φωτογραφία ανήκει στην Janet Amateau και μπορείτε να την βρείτε στην ανάρτηση της για τα χαμινάδος  εδώ ((SephardicFood Blog))]

English

Photo © Janet Amateau

One of the most famous sephardic recipes, (although our romaniote jewish readers may protest that it’s part of their culinary culture too), are guevos haminados or simply eggs haminados with their characteristic red/brown colour and their slightly spicy taste.

The word guevos haminados, (or huevos enhaminados), for some means «oven eggs» and for others «warmed eggs». In reality the word derives from the word «hamin» which in its own turn derives from the Mishnah verse tomnin et ha’hamin, ie to burry warm [the food]. Jews during the Shabbat are prohibited from lighting a fire; for this reason they usually prepare food that can be prepared from the day before and cook slowly overnight to be consumed hot the next day for the Shabbat. These foods are called hamin [ham:warm in Hebrew] and are a separate kind of recipes – their most illustrious representative in the sephardic kitchen is the eggs haminados. Altough in cooking there is no real meaning in the search of a homeland it is interesting to note that the Trieste Jews call them turkish eggs, the Jews in asian Turkey call them salonican eggs and the muslim turks simply as jewish eggs (yamurta yahudi).

Usually they’re served with different bureks like the borekkitas di meredjena that I had published here, or pittas like meat pie or the famous rodanchas de kalavassa (pumkin pie). Haminados themselves are consumed as is, others add lemon or extra pepper and salt but that’s up to individual taste.

GUEVOS HAMINADOS

INEXPEDIENTS

6 or more eggs
peels from red onions (many)
a little oil (just enough to spread over the water – 1 to 3 tb)
half a tb of salt and half of pepper
a tb of wine vinegar

(many add half a tb of greek ground coffee, while in Tunisia they add tea leaves)

Instructions

In a casserole we lay the onions and in between we place as many eggs as we want. The eggs should be at room temperature and then we add the rest of the ingredients, enough water to cover everything and in the end the oil. We begin heating until we reach a slow boil, we lower the temperature just to keep the boil going and we close the casserole for at least 4 hours checking the water level. The traditional recipe speaks of at least 8 hours of cooking time but I’m not sure that it’s necessary. Then we pull them out and we cool them off immediately under running water or in a bowl with ice water. With a clean towel we polish them and voilla!

We also have the oven alternative where an oven is used: the ingredients remain the same – we simply heat the oven to 175° Celsius and keep everything in a tightly closed recipient for 6 to 12 hours. There are also some different techniques like bringing the eggs to boil fast and then proceed with a slow boil but I’m not this much of a haminados guru to notice the difference. N.Stavroulakis also tells us that in Jannina, Preveza and Arta which were the main romaniote communities the haminados eggs were prepared by shoving them into ashes and keeping live charcoals ontop. Also in the recipe book of the Jewish Community of Volos the eggs lay to rest for a couple of hours after the 6 hour slow boil and we do not add coffee but I believe that this depends on the tradition each one follows in his own home.

The Seder plate/source:wikimedia

As we said before the haminados eggs are closely linked with the Shabbat and together with the pies and some raki are an integral part of the Shabbat breakfast (desayuno) after the morning service (tefila) in the synagogue as M.Molho informs us. But they are also part of the Passover dinner, the Pessach Seder, both as a part of the symbolic ceremonial central plate (see the photo) and the meal itself. Especially for the Pessach it has become customary, probably due to christian Greek Easter influences, to bump ones’ egg with the one of the other and the one which remains intact «wins»; this has lead the selection of the egg of becoming a science ! As we said before they are often incorporated into other recipes like some versions of meat pies or the more famous meat loaf with eggs. In Cephalonia the local christian greek population has taken the recipe and they prepare haminados eggs pickled, maintaining even the name – the recipe seems interesting although I haven’t tried it yet.

The fact that the haminados eggs are an integral part of the the jewish cuisine is reflected by their presence in the Jewish folklore. Djoha in the story of «La Valor del guevo haminado», the jewish correspondent of Nashredin Hodja’s didactic tales, deals with the request of compensation of the small chicks that might had hatched from a haminado egg. A saying about coffee that can be used both ways says that Por ke el kafe sin komer dulse, i el guevo haminado sin sal, ie coffee without a sweet is like a haminado egg without salt. We should also note that for the Holy Inquisition in Spain the consumption of haminados eggs was a telltale sign that the Jew was not a sincere Christian that had converted, a converso, but a filthy marrano – ie a crypto-Jew.

One could say that guevos haminados were the precursor of Facebook friends: in Salonica during the festive week of Pessach it was customary to visit friends and relatives. Before the war it had become a source for a sort of competition to collect an egg haminado from those offered during the visit; in the, then Jewish, town when friends met one another in the street they would call in a challenging voice Diez y ocho ([I have] eighteen) and the other would answer proudly «Yo ventie» (I twenty).

I leave you with a popular mock song of Mademoiselle Sarika who likes carriages with rubber wheels, (sort of like not only wanting a car but a Mercedes one like J.B. explained to me). Her neighbor isn’t probably of the same opinion and thinks she should better clean her kitchen and eat roasted yellow cheese with haminados eggs sitting in the balcony.

Mademoiselle Sarika Missus Sarika
kere karosika that loves carriages
karosika carriages
i de kauchuk from rubber

Disho la vezina said the neighbor
ke barra la kozina to clean the kitchen
ke comimos so we eat
pan y kashkaval, bread and yellow cheese

Kashkaval asado yellow cheese roasted
kon guevo haminado,with haminado eggs
asentados seated
en el balkon. in the balcony.

[The photo is property of Janet Amateau and can be found in her post on haminados here, (SephardicFood Blog).]

Rosh Hashana – Εβραϊκή Πρωτοχρονιά

This article is part of an ongoing series aiming at making Judaism, with a millennary greek tradition, a bit more well known. For these reasons it shall be in greek since english-language pages on Rosh HaShana are abundant. Still, if you’re interested in learning more on our greek traditions/ minhag use Google Translate or don’t hesitate to ask for clarifications in the comments bellow. Shana Tova!

—

Γενικά

Η Εβραϊκή θρησκεία αναγνωρίζει περισσότερες από μια Πρωτοχρονιές – άλλη είναι η θρησκευτική, άλλη είναι των δένδρων και άλλη η πολιτική. Ουσιαστικά όμως αυτή που ορίζεται σαν η «κανονική» Εβραϊκή Πρωτοχρονιά, η γιορτή στην οποία αλλάζει η ημερομηνία του χρόνου είναι το Ρος Ασσανά, (ή αλλιώς Ρος Ασανά/Ροσς Ασσανά). Το όνομα της γιορτής στην κυριολεξία σημαίνει Rosh (κεφαλή) Ha (του) Shana (χρόνου) και φέτος ξεκινάει κατά την δύση του ήλιου την Δευτέρα 29 Σεπτεμβρίου 2008 μέχρι δύση του ηλίου της Τρίτης 30 Σεπτεμβρίου, ενώ φέτος μπαίνουμε αισίως στο 5769 A.M.

Γιατί ξεκινάμε στη δύση του ήλιου; Γιατί η ημέρα στο εβραϊκό ημερολόγιο ξεκινά από την δύση του ηλίου και διαρκεί μέχρι την δύση της επομένης, (σύμφωνα με την Γέννεση «και έγινεν εσπέρα και έγινε πρωί, ημέρα πρώτη»). Τυπικά ξεκινά όταν 3 αστέρια εμφανίζονται στον ουρανό αλλά πρακτικά ορίζεται μόνο από την δύση του ηλίου – φέτος στην Ελλάδα πέφτει στις 18.54 το απόγευμα της 29/9. Ταυτόχρονα είναι και η πρώτη ημέρα του μήνα Τισρί.

Το Ρος Ασσανά είναι αναπόσπαστα δεμένο με το Γιομ Κιππούρ, (Ημέρα Εξιλέωσης – η ιερότερη γιορτή του Ιουδαϊσμού) και αποτελούν τις λεγόμενες Υψηλές Εορτές, ενώ οι ημέρες μεταξύ Ρος Ασσανά και Κιππούρ ονομάζονται Γιαμίμ Νοραϊμ (Ημέρες του Δέους) λόγω του υψηλού βαθμού θρησκευτικότητας τους.

Μια συνταγή αλλά τι συνταγή – Μελιτζανομπουρεκάκια

Δεν θα μπορούσα να βρω καλύτερο τρόπο να εγκαινιάσω τα ελληνικά σε αυτό το ιστολόγιο από μια συνταγή μαγειρικής που έχω μάθει να λατρεύω, τα μελιτζανoμπουρεκάκια. Η συνταγή είναι κλασσική σεφαραδίτικη και προέρχεται από τον Αθηναίο. Η πηγή συγκεκριμένα είναι αυτό το άρθρο και τον ευχαριστώ για την άδεια αναπαραγωγής.

For a translation in english of this traditional greek sephardic recipe of aubergine pies (Borrekitas de meredjéna or melitzanoboyrekakia in greek) you can click here for a translation provided by Athanasios Ioannou, to whom go my sincere thanks and compliments!

Η συνταγή που θα προτείνουμε αυτήν την εβδομάδα, μετά και από τη σύσταση του συγγραφέως που εμείς ζητήσαμε για τους αναγνώστες μας, αποτελεί για τους λάτρεις του φαγητού μια κορυφαία μαγειρική δημιουργία. Τα μπουρεκάκια της μελιτζάνας, τα μπορρεκίτας ντε μερετζένα, όπως λέγονται στα λαντίνο, το γλωσσικό ιδίωμα των σεφαραδιτών, είναι αδύνατον να μην τα αγαπήσετε από την στιγμή που θα τα πρωτοδοκιμάσετε.

Μπουρεκάκια με μελιτζάνα – Borrekitas de meredjéna :

Υλικά για τη ζύμη

1 ποτήρι αραβοσιτέλαιο
1 ποτήρι νερό
4 φλυτζάνια του τζαγιού αλεύρι
100 γρ.γιαούρτι
1 αυγό για την επάλειψη.

Υλικά για τη γέμιση

2 μελιτζάνες φλάσκες
400 γρ.τυρί φέτα
2 αυγά
Λίγο ελαιόλαδο
Αλάτι και πιπέρι

Βάζουμε σε μία κατσαρόλα το λάδι και το νερό και τα αφήνουμε να πάρουνε μια βράση.
Αποσύρουμε την κατσαρόλα και προσθέτουμε το αλεύρι και το γιαούρτι. Το ανακατεύουμε καλά. Σκεπάζουμε τη ζύμη και την αφήνουμε να «ξεκουραστεί».
Στο μεταξύ, ετοιμάζουμε τη γέμιση.
Ψήνουμε τις μελιτζάνες. Όταν κρυώσουν τις πολτοποιούμε με ένα πιρούνι. Προσθέτουμε το τυρί, τα αυγά, αλάτι, πιπέρι και 1 κουταλιά λάδι. Τα ανακατεύουμε καλά όλα μαζί.

Παίρνουμε από τη ζύμη μπαλάκια και ανοίγουμε δίσκους πάχους 0,5 εκ. Βάζουμε από μια κουταλιά γέμιση στη μέση από κάθε δίσκο και τους διπλώνουμε.
Κόβουμε χρησιμοποιώντας τα χείλη ενός ποτηριού ό,τι περισσεύει. Με το δάχτυλο πιέζουμε ελαφρά τις άκρες ώστε να ενωθούν καλά.
Χτυπάμε ένα αυγό και με το πινέλο αλείφουμε τα μπορεκίτας.
Αλείφουμε ένα ταψί με λάδι, τοποθετούμε σε σειρές τα μπορεκίτας και τα ψήνουμε στους 180 βαθμούς, μέχρι να ροδίσουν.

Προσωπικά εμένα τα μπουρεκάκια μου θυμίζουν Πέσσαχ και εμένα, μικρό, να ελπίζω κρυφά οτι  θα προλάβαινα να κλέψω κανένα πριν τα βγάλει η μητέρα μου στο εορταστικό τραπέζι του Σέντερ! Η μελιτζάνα, όπως αναφέρει το άρθρο, παίζει πρωταγωνιστικό ρόλο στην σεφαραδίτικη κουζίνα και εδώ έχουμε το τέλειο συνδυασμό της με την ελληνική φέτα. Εδώ θα βρείτε μια εναλλακτική συνταγή συνοδευόμενη από φωτογραφίες του μαγειρέματος (στα ιταλικά) – είναι κατ΄εμέ διαφωτιστικό το πως η συνταγή εκεί αλλάζει για να περιλάβει το ιταλικό εθνικό τυρί, το παρμιτζίανο, δείχνοντας το πως η τοπική σεφαραδίτικη παράδοση οικοδομούσε τον εθνικό δρόμο προς τον σοσιαλισμό (δεν άντεχω να μη το ξαναδώ γραμμένο!) την δική της έκφραση.

Με το καλό θα έχουμε μια εναλλαγή άρθρων στα ελληνικά και στα αγγλικά (άλλωστε έχω ήδη γραμμένα πάρα πολλά) – ως τοτε; Καλή σας Όρεξη!

υγ. Να ευχαριστήσω και την offshore για την υπομονή της. :D