Rosh Hashana – Εβραϊκή Πρωτοχρονιά

This article is part of an ongoing series aiming at making Judaism, with a millennary greek tradition, a bit more well known. For these reasons it shall be in greek since english-language pages on Rosh HaShana are abundant. Still, if you’re interested in learning more on our greek traditions/ minhag use Google Translate or don’t hesitate to ask for clarifications in the comments bellow. Shana Tova!

—

Γενικά

Η Εβραϊκή θρησκεία αναγνωρίζει περισσότερες από μια Πρωτοχρονιές – άλλη είναι η θρησκευτική, άλλη είναι των δένδρων και άλλη η πολιτική. Ουσιαστικά όμως αυτή που ορίζεται σαν η «κανονική» Εβραϊκή Πρωτοχρονιά, η γιορτή στην οποία αλλάζει η ημερομηνία του χρόνου είναι το Ρος Ασσανά, (ή αλλιώς Ρος Ασανά/Ροσς Ασσανά). Το όνομα της γιορτής στην κυριολεξία σημαίνει Rosh (κεφαλή) Ha (του) Shana (χρόνου) και φέτος ξεκινάει κατά την δύση του ήλιου την Δευτέρα 29 Σεπτεμβρίου 2008 μέχρι δύση του ηλίου της Τρίτης 30 Σεπτεμβρίου, ενώ φέτος μπαίνουμε αισίως στο 5769 A.M.

Γιατί ξεκινάμε στη δύση του ήλιου; Γιατί η ημέρα στο εβραϊκό ημερολόγιο ξεκινά από την δύση του ηλίου και διαρκεί μέχρι την δύση της επομένης, (σύμφωνα με την Γέννεση «και έγινεν εσπέρα και έγινε πρωί, ημέρα πρώτη»). Τυπικά ξεκινά όταν 3 αστέρια εμφανίζονται στον ουρανό αλλά πρακτικά ορίζεται μόνο από την δύση του ηλίου – φέτος στην Ελλάδα πέφτει στις 18.54 το απόγευμα της 29/9. Ταυτόχρονα είναι και η πρώτη ημέρα του μήνα Τισρί.

Το Ρος Ασσανά είναι αναπόσπαστα δεμένο με το Γιομ Κιππούρ, (Ημέρα Εξιλέωσης – η ιερότερη γιορτή του Ιουδαϊσμού) και αποτελούν τις λεγόμενες Υψηλές Εορτές, ενώ οι ημέρες μεταξύ Ρος Ασσανά και Κιππούρ ονομάζονται Γιαμίμ Νοραϊμ (Ημέρες του Δέους) λόγω του υψηλού βαθμού θρησκευτικότητας τους.

Θρησκευτικά

Ολοι αυτοί οι «εξιλεασμοί» και «ημέρες του δέους» που ανέφερα πριν είναι ενδεικτικοί οτι το Ρος Ασσανά έχει δυο πρόσωπα, το ένα είναι η ευθυμία που συνοδεύει την αρχή του χρόνου και το άλλο είναι οτι σημαδεύει την έναρξη μιας περιόδου μετάνοιας που κορυφώνεται το Γιομ Κιππούρ. Αυτό συμβαίνει γιατί θεωρείται οτι στο Ρος Ασσανά ο Θεός μας εγγράφει στο Βιβλίο της Ζωής και καθορίζει το πως θα είναι η χρονιά που θα περάσουμε, ενώ την ημέρα του Γιομ Κιππούρ σφραγίζει τις εγγραφές. Η περίοδος μεταξύ Ρος Ασσανά και Κιππούρ είναι οι Ημέρες τους Δέους που ανέφερα και οι οποίες συνοδεύονται από ιδιαίτερη προσευχές και εφαρμογή του Σ’λιχότ, δηλαδή της αυτοπρόσωπης ζήτησης συγχώρεσης από τα άτομα που υπάρχει περίπτωση να έχουμε αδικήσει και ταυτόχρονα την παραχώρηση συγχώρεσης σε αυτούς που έχουν αδικήσει εμάς. Ενα ιδιαίτερο έθιμο, τουλάχιστον στην Ελλάδα, είναι η Ζιάρα (ισπανοεβραϊκός όρος που σημαίνει επίσκεψη στο νεκροταφείο), για να ζητήσουμε την παρέμβαση των πατέρων μας για να μας συγχωρέσει ο Θεός.

Θεωρητικά όλος ο μήνας που προηγείται, (ο μήνας Ελουλ), θεωρείται ο μήνας της μετάνοιας αλλά ιδιαίτερα αυτές τις ημέρες η αναζήτηση της συγχώρεσης αποκτά μια ιδιαίτερη βαρύτητα. Δεν θα κάτσω να αναφέρω περισσότερες λεπτομέρειες αλλά θα περιορισθώ να αναφέρω οτι η μετάνοια θεωρείται ύψιστο καθήκον και γίνεται ακόμα και εκ μέρους αυτών που δε μπορούν να συμμετάσχουν, όπως οι άρρωστοι. Επίσης όπως είπαμε η ζήτηση της συγχώρεσης αφορά τον Θεό αλλά κυρίως τον συνάνθρωπο μας. Τέλος η εβραϊκή στάση απέναντι στην συγχώρεση συνοψίζεται στα λόγια του Θεού: «ελάτε σε εμένα και εγώ θα έρθω σε εσάς«.

Έθιμα

Πρώτα, όπως ανάφερα, οφείλουμε να ζητήσουμε συγχώρεση αυτοπροσώπως από τα άτομα του περιβάλλοντος μας – προσοχή όμως, αν δεν σας γνωρίζει μπορεί να νομίσει οτι πάσχετε από καμμία ανίατη ασθένεια και αποφασίσατε να συμφιλιωθείτε με τα γήινα πράγματα. Δεν είναι αστείο, μου έχει συμβεί να αγχωθώ οτι κάτι δεν πάει καλά όταν πολύ καλός μου φίλος ζήτησε συγνώμη τέτοια εποχή. Μπορεί κάποιος να το δεί σαν την συγχώρεση που οφείλει ο χριστιανός να ζητήσει πριν κοινωνήσει – αν δεν είσαι θρησκευόμενος δεν θα το θεωρείς απαραίτητο.

Δεύτερον είναι να βγούμε στην αγορά να αγοράσουμε ένα καινούργιο ρούχο ή κόσμημα για την γιορτή – μια εντολή που τηρείται και από τις πιο άθρησκες εβραίες.

Το Σοφάρ στα Ιωάννινα

Τρίτον να πάμε στην συναγωγή, συχνά την τελευταία στιγμή όπως γίνεται στην Χριστιανική Ανάσταση, για να ακούσουμε το Σοφάρ. Το σοφάρ είναι ένα κέρατο κριαριού το οποίο βγάζει έναν εξαιρετικά υποβλητικό ήχο που παραπέμπει κατ’ευθείαν στην Βίβλο και το άκουσμα του αποτελεί μιτσβά (εντολή με την καλή έννοια) – με το καλό θα ανεβάσω ένα βίντεο με τον ήχο στις Γιαμίμ Νοραϊμ που ακολουθούν.

Τέταρτον είναι να απέχουμε από τις καθημερινές δραστηριότητες – ότι απαγόρευση ισχύει το Σαμπάτ ισχύει και για το Ρος Ασσανά. Ειδικά αυτό δεν το έχω δει ποτέ να συμβαίνει στην Ελλάδα, λόγω του οτι για την κοινωνία είναι μια απλή μέρα.

Πέμπτον και πιο ενδιαφέρον: Την τέλεση ενός ειδικού γεύματος το οποίο θα συνοδεύεται από ορισμένα ειδικά τρόφιμα με συμβολική σημασία.

Το Γεύμα του Ρος Ασσανά

Το γεύμα του Ρος Ασσανά, (καμμιά φορά ονομάζεται και Σέντερ του Ρος Ασσανά), είναι ένα εορταστικό γεύμα – πρακτικά έχει επικρατήσει να τρώμε ψάρι αλλά μπορεί να είναι οτιδήποτε αρκεί να είναι κάτι ιδιαίτερο. Η ουσία είναι τα ειδικά τρόφιμα (Ασιμανίμ/ Σημάδια) που συνοδεύουν το γεύμα και έχουν ιδιαίτερη σημασία. Αυτά είναι (σε παρένθεση ο ισπανοεβραικός όρος που χρησιμοποιούσαμε σπίτι μου) : μήλο με μέλι, πράσο (prassa), σπανάκι, χουρμά, κολοκύθα (kalavasa), ρόδι και κεφάλι ψαριού (pishkado).

Προφανέστατα το πράσο παραδοσιακά είναι πρασσοκεφτέδες (Κeftes de Prassa), το σπανάκι σπανακόπιτα ή σπανακοκεφτέδες (Keftes de Espinaca) ή πλεόν της μόδας είναι σε φρέσκια σαλάτα, η κολοκύθα μέσα σε μπουρεκάκια από κολοκύθα (Borekas de Kalavasa) κ.ο.κ. Υπάρχουν διάφορες συνταγές στο ίντερνετ αλλά συνήθως είναι από τους τούρκους σεφαραδίτες – θα ενδιαφερθώ και θα μάθω για αυτές που καταναλώνω εγώ και θα τις παραθέσω εν καιρώ.

Ιδιαίτερη σημασία έχουν οι ακόλουθες μπεραχότ (ευλογίες) για αυτά τα τρόφιμα. Εδώ τις παραθέτω στα ελληνικά αλλά συνήθως λέγονται (ή τουλάχιστον λέγονταν) στα ισπανοεβραϊκά στις Σεφαραδίτικες κοινότητες. Αντίστοιχα βέβαια στις Ρωμανιώτικες κοινότητες η γλώσσα της λειτουργίας ήταν τα ελληνικά:

1. Το Μήλο με Μέλι (η εβραϊκή έκφραση Tapuach b’dvash είναι το όνομα ενός κλασσικού παιδικού τραγουδιού).
   «Είθε ο Θεός να μας προσφέρει μια καλή και γλυκιά χρονιά από την αρχή ως το τέλος»
2. Το Ρόδι
   «Είθε ο Θεός να πληθύνει τις καλές μας πράξεις όπως τους σπόρους του ροδιού»
3. Οι χουρμάδες (στα εβραικά η λέξη χουρμας μοιάζει με το ρήμα καταναλώνεται και ουσιαστικά είναι ένα λογοπαίγνιο)
   «Είθε ο Θεός να θελήσει να καταναλωθούν αυτοί που μας επιβουλεύονται»
   
4. Το Κεφάλι ενός ψαριού
   «Είθε ο Θεός να μας αφήνει να πηγαίνουμε πάνω σε ότι αναλάβουμε και να μας έχει ως κεφαλή και όχι ως ουρά, όταν ακολουθούμε τις εντολές του Κυρίου»

Ενδεικτικά παραθέτω πως ακούγεται στα ισπανοεβραϊκά η πρώτη ευχή:

Sea velontad delantre de ti adonai nuestro Dio y Dio de nuestros padres ke se renove sovre nozotros anyada buena y dulce de presipio de el anyo y asta kavo de el anyo.

Το γεύμα προφανώς ξεκινάει με το Κιντούς, την μπεραχά που ευλογεί το κρασί, από το γηραιότερο μελος της οικογενείας. Μετά μοιράζει το κρασί και λέει την ευλογία για το ψωμί που ειδικά για σήμερα οι καλεσμένοι το βουτάνε σε λίγο μέλι.

Στην συνέχεια αναφέρουμε τις μπεραχότ για τα τρόφιμα που ανέφερα παραπάνω και τρώμε κανονικά το υπόλοιπο γεύμα. Στην θεωρία το Ρος Ασσανά διαρκεί 2 ημέρες και το γεύμα επαναλαμβάνεται την επομένη αλλά πρακτικά δεν συμβαίνει.

Επίλογος και ευχές

Ανέφερα αρκετά αναλυτικά την όλη γιορτή και πρέπει να ομολογήσω οτι αν θα έπρεπε να την συνοψίσω σε δυο γεγονότα που πρακτικά μου έχουν εντυπωθεί έντονα είναι ο ήχος του σοφάρ και η γλυκιά γεύση από το μήλο με μέλι. Θα κλείσω με τις κλασσικές ευχές και ελπίζω ο καινούργιος χρόνος να φέρει σε όλους σας ότι καλύτερο για εσάς και τις οικογένειες σας!

Σανά Τοβά ου μετουκά
(Καλή και Γλυκιά Χρονιά)

K’τιβά βε χατιμά τοβά
(Είθε να γραφθείς και να σφραγιστείς για μια καλή χρονιά)