Σιμχά Τορά και Eβραϊκά παρατσούκλια / Simcha Torah and Jewish nicknames

Ελληνικά (english translation follows)

Ενα Σέφερ Τορά/source:wikipedia

Με το τέλος του Σουκώτ έρχεται η γιορτή της Σιμχά Τορά που στα ελληνικά αποδίδεται ως η γιορτή της Χαράς της Τορά, (Τορά ονομάζεται η Πεντάτευχος και πάνω κάτω αντιστοιχεί στην σε αυτό που οι Χριστιανοί ονομάζουν Παλαιά Διαθήκη). Στη Σιμχά Τορά γιορτάζουμε το τέλος του ετήσιου κύκλου ανάγνωσης της Τορά που διαιρείται σε 52-54 εβδομαδιαία κομμάτια, (περασσά), που διαβάζονται κάθε βδομάδα στην Συναγωγή. Η ανάγνωση του τελευταίου κομματιού αποτελεί την αφορμή για μια μεγάλη γιορτή στην συναγωγή.

Οπως ξέρουμε η συμμετοχή στην ίδια την λειτουργία δεν αποτελεί αποκλειστικότητα του ραβίνου όπως ο ιερέας που ηγείται στην χριστιανική ορθόδοξη τελετουργία, αλλά ο κάθε εβραίος συμμετέχει ατομικά και μπορεί να τελέσει αυτός την όποια λειτουργία. Έτσι στην Ελλάδα υπάρχει το έθιμο για την Σιμχά Τορά να διαλέγονται δύο άτομα, συνήθως νιόπαντροι, που ο ένας ονομάζεται Χατάν Τορά δηλαδή γαμπρός της Τορά που διαβάζει το τελευταίο κεφάλαιο και ο άλλος Χατάν Μπερεσίτ δηλαδή γαμπρός της Γέννεσης που είναι το πρώτο κεφάλαιο.

Εγκαίνια της Μπετ Ελ/Πηγή:ΚΙΣ

Κατά την διάρκεια της τελετής οι κύλινδροι της Τορά, (αυτοί στην φωτογραφία αριστερά και που ονομάζονται Σέφερ Τορά), περιφέρονται 7 φορές γύρω από την Συναγωγή (οι λεγόμενες ακαφότ) και συχνά περνάνε κάτω από μια χουπά γιατί ο δεσμός του εβραϊκού λαού με την Τορά παρομοιάζεται με τον γάμο. Αυτό όμως που δεν γίνεται εύκολα αντιληπτό είναι οτι αυτές οι περιφορές δεν γίνονται σε κλίμα αυστηρό ή έστω σοβαρό. Η πρώτη περιφορά γίνεται από τους δύο Χατάν ενώ ολόκληρος ο κόσμος στην συναγωγή τραγουδά και χορεύει. Ακόμα και στις πιο λιτές συγκεντρώσεις ο θόρυβος από τα τραγούδια ακούγεται ως έξω, ενώ στο παρελθόν ήταν μια πρώτης τάξεως ευκαιρία για να καταναλωθούν σημαντικές ποσότητες από ρακί. Μάλιστα ορισμένες συναγωγές, που οφείλουμε να θυμόμαστε αποτελούσαν έναν ημιαυτόνομο μικρόκοσμο, όπως η Συναγωγή Σιτσίλια στην Θεσσαλονίκη το είχαν θεσμοθετήσει και αμέσως μετά την ανάγνωση του τελευταίου κομματιού ένα μπουκάλι ρακί περνούσε από χέρι σε χέρι και ο καθένας έπινε από μια γουλιά, ενώ μετά τους προσφέρονταν από λίγο απόσταγμα κανέλας για να αρωματίσουν τα μαντήλια τους σε ανάμνηση της χαράς και ευωδίας που προκαλεί το ξεκίνημα ανάγνωσης της Τορά από την αρχή.

Μικρά παιδιά ετοιμάζονται να κακοποιηθούν από αδίστακτες γριούλες/Πηγή:aitzhayim.org

Μετά τους χατάν τις υπόλοιπες περιφορές τις κάνουν τα μικρότερα παιδιά τα οποία δέχονται άγρια κακοποίηση από τους ηλικιωμένους που παρευρίσκονται υπό μορφή τσιμπημάτων των μάγουλων ή ανακατώματος των μαλλιών καθώς περνάνε μέσα στα τραγούδια και τον χορό, (ο γραφών έχει παιδικά τραύματα όπως φαντάζεστε). Όπως είπαμε τα τραγούδια συνεχίζουν ακάθεκτα, ενώ σε μερικές συναγωγές τους ραίνουν με ροδοπέταλα, (ιδιαίτερα αν υπάρχει γυναικωνίτης σε όροφο όπως έχω δει στην Συναγωγή Μοναστηριωτών στην Θεσσαλονίκη και που αποτελεί ένα επιβλητικό θέαμα μαζί με την ιδιαίτερη ακουστική της), ή παλαιότερα με γλυκά. Η φωτογραφία δεξιά αν και προέρχεται από μια διαφορετική περίσταση, τα εγκαίνια της Συναγωγής Μπετ Ελ στο εβραϊκό γηροκομείο Ρέστειον στην Αθήνα, είναι άκρως ενδεικτική της όλης ατμόσφαιρας.

Η κάθε συναγωγή είχε τα δικά της έθιμα, πχ η Συναγωγή Εβόρα στην Θεσσαλονίκη συνήθιζε να ετοιμάζει μια μεγάλη ποσότητα από ρύζι το οποίο το πετούσε στους χατάν φωνάζοντας «αρρόζ» γιατί το παρατσούκλι της συναγωγής ήταν «ρύζι». Μερικά από αυτά έχουν αφεθεί, ενώ άλλα νέα έχουν δημιουργηθεί. Στην Αθήνα στην συναγωγή της οδού Μελιδώνη σήμερα συνηθίζουν να μοιράζουν μεγάλες λαμπάδες που δημιουργούν μια φανταστική ατμόσφαιρα στο εξωτερικό της συναγωγής από τους εκατοντάδες εβραίους που μαζεύονται για να τραγουδήσουν. Παλαιότερα συνηθίζονταν να γίνεται μια πομπή που συνόδευε τους χατανίμ σπίτι, εν μέσω τραγουδιών και γέλιων – για ευνόητους λόγους αυτό το έθιμο έχει ατονήσει σήμερα.

Με την Σιμχά Τορά συνδέεται και το έθιμο στην Θεσσαλονίκη, οτι κάθε συναγωγή είχε το δικό της παρατσούκλι το οποίο έπαιζε μεγάλο ρόλο κατά την διάρκεια αλλά και μετά τη γιορτή. Το παρατσούκλι αυτό δεν είχε σχέση με άλλα παρατσούκλια του υπόλοιπου χρόνου αλλά σχετίζονταν ειδικά με την γιορτή, πχ η παλαιότερη συναγωγή της Θεσσαλονίκης που είχε ιδρυθεί τον 1ο αιώνα προ Κοινής Εποχής, στην γωνία Καλαποθάκη και Δημοσθένους, ονομάζεται Ετς αΧαίμ και την αποκαλούσαν οι υπόλοιποι εβραίοι κααλ δε λος γρέγος, δηλαδή συναγωγή των ελλήνων γιατί ανήκε στους ρωμανιώτες εβραίους. Το παρατσούκλι της όμως για το Σιμχάτ Τορά ήταν Ajo, δηλαδή σκόρδο γιατί υποτίθεται το αγαπούσαν ιδιαίτερα τα μέλη της.

Σήμερα η (εγκαταλελειμμένη) Ιτάλια Γιασάν/Πηγή:Ραδάμανθυς

Τα παρατσούκλια είχαν διάφορες προελεύσεις: τα μέλη της Μαγιόρ που βρισκόνταν γωνία Βενιζέλου με Τσιμισκή και είχε ιδρυθεί το 1492 ονομάζονταν ladron, δηλαδή κλέφτες. Αφορμή ήταν ο ανάγλυφος πύργος στο ιερό της συναγωγής που απεικόνιζε τον θυρεό των Τόρρες που ήταν οι προύχοντες της συναγωγής και διέθετε ένα πύργο που ανήκε στο οπλοστάσιο της Πάλμα, πρωτεύουσας της Μαγιόρκα από όπου κατάγονταν. Ο πύργος αυτός θύμιζε τους πύργους στο Γεντί Κουλέ όπου έκλειναν τους φυλακισμένους και από εκεί το όνομα. Τα μέλη της Προβένσια που ιδρύθηκε το 1394 από πρόσφυγες από την Προβηγκία ονομάζονταν proves, δηλαδή φτωχοί και αποτελούσε παραφθορά του ονόματος τους. Η συναγωγή Ιτάλια ιδρύθηκε μεταξύ του 1423 και 1492 και λόγω μεγέθους διαιρέθηκε στην Ιτάλια Γιασάν και Ιτάλια Χαντάς – η πρώτη βρίσκονταν στην σημερινή Πλατεία Αριστοτέλους που ονομάζονταν τότε Madrezika del Agua όπως σωστά μας πληροφορεί ο Ν.Γενημάκης, ενώ η δεύτερη στην γωνία Κ.Ντίλ (τότε ονομάζονταν Kucuk Italia Havrasi) και Βασ.Ηρακλείου (Haham Matalon) – ενώ σήμερα μπορείτε να την βρείτε στην οδό Βελισσαρίου στην φωτογραφία δεξιά. Το παρατσούκλι και τον δυο όμως ήταν raton, δηλαδή ποντίκι και τους έφερνε σε ευθεία αντιπαράθεση με τους θανάσιμους εχθρούς τους: την Συναγωγή Αραγόν που ήταν οι gato, αναφορά στην οικογένεια Γκατένιο που ήταν η καρδιά της συναγωγής. Ετσι λοιπόν όταν παρέες από την Ιτάλια Γιασάν περνούσαν μπροστά από τις πομπές της Αραγόν, πειράγματα εκτοξεύονταν από τις δυο παρατάξεις: Huid ratones que nosotros los gatos os vamos a tragar – Τρέξτε ποντίκια γιατί εμείς οι γάτοι θα σας κάνουμε μια χαψιά !

Οι συναγωγές της Θεσσαλονίκης ήταν δεκάδες και είναι δύσκολο να αναφέρω όλα τα παρατσούκλια: θα περιοριστώ στην συναγωγή των Ασκεναζίτων Ασκενάζ που γενικώς την αποκαλούσαν κααλ δε λος λόκος (συναγωγή των τρελών) αλλά για το Σιμχά Τορά υιοθετούσαν το mosca (μύγα) πιθανότητα αναφερόμενοι την καταγωγή από την Μόσχα. Τα μέλη της Συναγωγής Πούλια ονομάζονταν macarron ενδεικτικό της διαχρονικής σχέσης των ιταλών με το συγκεκριμένο έδεσμα, ενώ παρά την μεγάλη περηφάνια των μελών της Οτραντο το όνομα τους ήταν gallo γιατί θεωρούνταν φιλέριδες που αποτυπώνεται και στο παρατσούκλι κάαλ δε λος καμπάνταϊς (καπάνταης είναι ο κουτσαβάκης στα τούρκικα). Η Καταλάν, στην γωνία Αγ.Σοφίας και Καστριτσίου, ονομάζονταν figo λόγω της παρουσίας συκιών δίπλα από την πόρτα της συναγωγής, αν και επιτήδειοι την αποκαλούσαν figo loco λόγω της ισχυρογνωμοσύνης των μελών της. Η Νεβέ Σεντέκ στην Φράγκων είχε το όνομα huerno λόγω της παρουσίας ενός μεγάλου κέρατος στον τοίχο ενάντια στο κακό μάτι. H Γκερούς Σεφαράντ, ίσως η σημαντικότερη ιστορικά λόγω της σύνδεσης της με δυο ογκόλιθους της παγκόσμιας εβραϊκής θρησκείας τον Σαμουέλ ντι Μεδίνα και τον Ιωσέφ Κάρο, βρισκόταν στο Καπάνι από το 1492 και το παρατσούκλι της ήταν mescita, δηλαδή μιναρές.

Και με αυτά: Χαγκ Σαμέαχ – Χαρούμενη Γιορτή!

Σημείωμα για μελλοντικές αναρτήσεις: η ενδιαφέρουσα ιστορία της συναγωγής Ιτάλια Γιασάν, ο εβραϊκός γάμος μιας και αναφέρθηκα στην χουπά, τα προστατευτικά των σεφερ τορά που είναι προνομιούχος τομέας της εβραϊκής τέχνης και ο ισχυρισμός οτι οι εβραίοι της Θεσσαλονίκης έφεραν το ρακί στον ελλαδικό χώρο, (argos beware)…

English

A Sefer Torah/source:wikipedia

With the end of Sukkot the feast of Simcha Torah comes along which can be freely translated as the feast of the Joy of the Torah, (where Torah is the Pentateuch which is approximately what Christians refer to as the Old Testament). In Simcha Torah we celebrate the end of the yearly circle of the Torah reading, which is divιded in 52-54 segments called perasha and are publicly read each week in the synagogue. The reading of the last part is cause for a great celebration in the temple.

As we know the participation in the Jewish rituals are not limited to the rabbi as in Christian rituals the priest leading the congregation; instead each Jew is participating on his own and he may conduct the service himself. So in Greece we have the custom of picking two people for the ceremony, usually newlyweds during the past year; the first is called Hatan Torah, the groom of the Torah and he reads the last chapter, while the other one is called Hatan Beresheet where Beresheet being the hebrew name for the first chapter of Genesis.

Beth El Synagogue opening/Source:CJB

During this ceremony the cylinders of the Torah, (those on the picture to your left and called Sefer Torah), are being carried around the synagogue for 7 times, (the akaphot) and often they pass under a chuppa because the bond of the Jewish people with the Torah is often compared to a wedding. The thing that may not be clear though is that these passages are not done in a serious or even austere climate. The first revolution is done by the two Hatanim while the whole congregation sings and dances. Even in the most spartan gatherings the sound of the songs can be heard from the outside and in the past it was a prime opportunity to down significants amounts of raki. Some congregations had even introduced this to their minhag like the Sicilia Synagogue in Salonica where after the last chapter a bottle of raki passed among the faithful for a sip and then some cinnamon essence was used to dampen the handkerchiefs as to remind of the joy and sweet fragrance produced when beginning to read the Torah from the start.

Small children ready to be molested by nasty old ladies/Source:aitzhayim.org

After the hatanim the other six akkafot are performed by the youngest children who are brutally illtreated by the elderly with violent peckings of the  cheeks or messing of the hair, (the writer does foster child traumas as you can imagine). As we said the singing continues while in some synagogues they are  sprinkled with rose petals, (especially if there is a women’s loft as I saw in the Monastirioton Synagogue in Salonica coupled with it’s special acoustics), or with sweets in the older times. The photo in the right although from a different occasion, the opening of the new synagogue Beth El in the Jewish Restion Elders’ Home in Athens, is indicative of the climate reigning.

Each synagogue had it’s own customs, eg the Evora Synagogue prepared a huge amount of rice which would be thrown by the people to the hatanim shouting arroz which was the nickname of the the synagogue.  Some of these have been forgotten while new ones have emerged: in Athens in the Synagogue of Melidoni Street they hand out huge candles which create a fantastic atmosphere in the exterior of the synagogue as hundreds of Jews gathered to sing. It was customary to accompany the hatanim home after the feast but this custom has been, understandably, abandoned nowadays.

The custom that each synagogue in Salonica had its own nickname was linked to the Simcha Torah and this played a major role during and after the celebrations. This nickname had nothing to do with the usual nicknames which were frequent during the rest of the year but were specifically linked to the Simcha Torah. For example the Etz aChaim Synagogue, the oldest in Salonica since it was founded in the 1st century BCE in the corner of Kalapothaki and Dimosthenous Streets, was called by the rest of the Jewish population Qaal de los Griegos because it was the congregation of the greek speaking Romaniote Jews. It’s nickname during the Simcha Torah though was Ajo because the members were presumably especially fond of garlic.

Τhe now abandoned Italia Yashan Synagogue/source:radamanth

The nicknames had many origins: the Mayor Synagogue members in the angle between Venizelou and Tsimiski Street founded in 1492 were called ladron, ie thieves. The occasion was the tower in relief over the echal of the synagogue which depicted the Torres family shield which was an eminent family of the congregation. The tower was reminiscent of the Palma de Mayorca arsenal from which most families originated and reminded of the Yedi Kule Towers in Salonica where the prisoners were kept, ergo the nickname. The Provencia Synagogue founded in 1394 by Provence, France refugees had it’s members called proves, ie poor as a  corruption of their name. The Italia Synagogue was founded between 1423 and 1492 and because of its size divided into Italia Yashan and Italia Hadash – the fist one was found in the contemporary Aristotle Square which was then called Madrezika del Agua as N.Genimakis correctly informs us, while the second could be found in C.Diehl Str, (then Kucuk Italia Havrasi) and Vasileos Irakliou (then Haham Matalon Str). Later the Italia Yashan Synagogue was moved to Velisariou Str and you can see it in the photo in your right. The nickname of both was raton, ie mouse and their mortal enemies were the Aragon Synagogue which were the gato, a reference to the important family of the Gattegno. So when companies for the Italia Yashan synagogue passed before the Aragon companies jokes were heard from both sides: Huid ratones que nosotros los gatos os vamos a tragar – Run mice because us the cats will make a mouthful of you !

The Salonica synagogues were counted buy the dozens and it’s hard to mention them and their nicknames: I’ll limit myself the the single Ashkenazi synagogue called Ashkenaz which may have been known as Qaal de los locos (congegation of the crazy ones) but for Simcha Torah were known as mosca (fly), probably an allusion the origins from Moscow. The Puglia Synagogue‘s members were known as macarron, indicative of the timeless bond of the italians with pasta, while despite the self pride of the Otranto Synagogue’s members they were known as gallo because of their feisty character which earned them also the Qaal del los kabadayis (kabadayis is turkish for toughie) nickname the rest of the year. Catalan Synagogue in the angle of St.Sophia and Kastritsiu str. was called figo because of the fig plants near the entrance, although often called figo loco because of the stubbornness of its members. Newe Sedeq Synagogue in Frangon Str. was called huerno because of a big horn nailed in the walls of the synagogue to guard from the evil eye. The first sephardic synagogue to be founded was Gerush Sefarad Synagogue, maybe the most important in history because of its connection to two giants of Jewish religion Samuel di Medina del Campo and Yosef Karo, was found in the Kapani market since 1492 and was called mescita, ie minaret.

And with that: Chag Sameach – Happy Holidays !

A small note for future posts: the interesting story of the Italia Yashan Synagogue, the Jewish wedding since I spoke of the chuppa, the Sefer Torah containers which are a privileged area of Jewish art and an explanation of the connection of the Jews to the raki which I believe argos shall find interesting.