Η τριλογία Σαλέμ: ο Εμμανουέλ Σαλέμ/The Salem trilogy: Emmanuel Salem

Ελληνικά (english translation follows)

Στην προηγούμενη ανάρτηση αναφερθήκαμε στην Οικία Σαλέμ και στην καταγωγή της οικογενείας – σταματήσαμε στον Εμμανουέλ Σαλέμ με τον οποίο θα ασχοληθούμε σήμερα.

Η ιστορία της Οικίας Σαλέμ στην Θεσσαλονίκη εδώ.
Η ιστορία του γιού του Ραφαέλ Σαλέμ, διεθνούς φήμης μαθηματικού εδώ.

Το σπίτι στο οποίο έζησε από το 1887 μέχρι το 1914 στην Β.Ολγας

Ο Εμμανουέλ Σαλέμ γεννιέται το 1859 στην Θεσσαλονίκη με πατέρα τον ραβίνο Ραφαέλ Σαλέμ, ενώ τα πρώτα του βήματα ως δικηγόρος τα κάνει δίπλα στο γραφείο του Γιοντατζιόν Γενί, ενώ συνέχισε με τον μεγάλο ιταλό δικηγόρο και πρόξενο της Ολλανδίας avv.Grac(c?)i. Το 1879 πηγαίνει στην Κωνσταντινούπολη για να πάρει και τυπικά το δίπλωμα από την Νομική Σχολή και σύντομα αναδεικνύεται όχι μόνο ως ηγετικό στέλεχος της εβραϊκής κοινότητας αλλά και ως ο πιο σημαντικός νομομαθής της Θεσσαλονίκης και ανάμεσα στους μεγαλύτερους της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας στα θέματα του Διεθνούς Δικαίου. Η επιρροή του στην πόλη είναι εμφανής από το γεγονός οτι το όνομα του εμφανίζεται σε όλες τις ιδρυτικές πράξεις των μεγάλων έργων υποδομής της πόλης που εξευρωπαΐζονταν γρηγορότερα από κάθε άλλη πόλη στα Βαλκάνια – στις καινούργιες εταιρίες υδάτων, φωταερίου, ηλεκτροδότησης, τραμ αλλά και σε μεγάλες επιχειρήσεις όπως στην ίδρυση της Τράπεζας Θεσσαλονίκης (Banque de Salonique) το 1888 της οποίας μετείχε στο διοικητικό συμβούλιο από το 1891 μέχρι το 1937 και διοικητικός διευθυντής από το 1918. Ταυτόχρονα πρωτοστατεί στην δημιουργία του Δικηγορικού Συλλόγου Θεσσαλονίκης και γίνεται ο πρώτος γενικός γραμματέας του, (το τριουμβιράτο αποτελούνταν από τον τούρκο πρόεδρο, τον έλληνα χριστιανό ταμία και τον Ε.Σαλέμ, ενώ η επίσημη γλώσσα είναι η γαλλική – ενδειξη του κοσμοπολιτισμού της πόλης).

4γλωσση ανακοίνωση του Δικηγορικού Συλλόγου Θεσσαλονίκης στα γαλλικά, ελληνικά αριστερά και τουρκικά και λαντίνο δεξιά (ισπανοεβραϊκά με εβραϊκούς χαρακτήρες) /Ιστορικό Αρχείο Μακεδονίας

Η Παλαιά Ηλεκτρική Εταιρία της Θεσσαλονίκης/ H.Πετρόπουλος

Aξίζει να σημειωθεί η συμμετοχή του στο εντυπωσιακό δίκτυο ιδρυμάτων πρόνοιας της πόλης, (νοσοκομείο, ιατροφαρμακευτική περίθαλψη απόρων, φρενοκομείο, μαιευτήριο, ορφανοτροφεία, ταμεία προικοδότησης απόρων κοριτσιών κ.α.), ενώ έπαιξε σημαντικό ρόλο στην ίδρυση του Ορφανοτροφείου Αλλατίνι το οποίου κτίριο υπάρχει ακόμα και σήμερα στην Θεσσαλονίκη στην οδό Βελισσαρίου.

Αποκορύφωμα της καριέρας του μπορεί να θεωρηθεί η συμμετοχή του σε διεθνείς συζητήσεις όπως η Συνθήκη της Λωζάνης, ενώ αξίζει τον κόπο να αναφερθώ και στην κλήση του να συμμετάσχει στην επιτροπή που να αναμόρφωνε την Οθωμανική Αυτοκρατορία το 1908 αν και οπαδός του Σουλτάνου και όχι των Νεότουρκων. Για τις

Η Banque de Salonique σήμερα στην Θεσσαλονίκη/πηγή:Ραδάμανθυς

υπηρεσίες του στις διαμάχες Βατικανού-Οθωμανικής Αυτοκρατορίας ο Πάπας Λέων ΙΙΙ τον έχρισε μέλος του Τάγματος της Αγίας Έδρας του Πίου ΙΧ το 1889, ενώ ελαβε τιμητικές διακρίσεις από την Αυστροουγγαρία, την Ιταλία, την Γαλλία, το Βέλγιο, την Οθωμανική Αυτοκρατορία και την Τουρκία – η Ελλάδα τον τίμησε απονέμοντας τον Ταξιάρχη (;) του Τάγματος του Σωτήρα, (από αυτό υποθέτουμε οτι ο Ε.Σαλέμ επέλεξε και την ελληνική ιθαγένεια μετά το 1913). Αποτελεί ενδεικτικό της πανευρωπαϊκής φήμης του οτι εργασίες του δημοσιεύονταν τακτικά στο Journal de Droit International Prive για πολλά χρόνια μεταξύ 1888 και 1901, ενώ η δικονομική του γνώμη αναφέρεται ως έγκυρη πηγή από τον ίδιο τον γάλλο πρωθυπουργό Ribot σε συνέλευση του γαλλικού κοινοβουλίου σε μια προσπάθεια να ηρεμήσει την κοινή γνώμη σε μια δημόσια υπόθεση της εποχής.

Ενα γεγονός που προσωπικά βρήκα ενδιαφέρον είναι οτι το όνομα του εμφανίζεται και σε μαρτυρίες χριστιανών σαλονικιών οι οποίοι έφτασαν στην πόλη μετά την αναχώρηση του, ενδεικτικό της φήμης και κληρονομιάς του ως homme d’influence. Ο Κώστας Τομανάς, ο οποίος ανήκει σε αυτό το μεταναστευτικό κύμα, μιλάει για τον Εμμανουέλ Σαλέμ ως άνθρωπο αξεπέραστου κύρους και βαθύτατης ευγένειας και αναφέρεται στην κόντρα του με τον Εμμανουέλ Καράσσο ηγετικό στέλεχος των Νεότουρκων.

Η συναγωγή "Don Isaac Abravanel" των σεφαραδιτών του Παρισιού/Al Syete

Ο Ε.Σαλέμ τα τελευταία χρόνια της ζωής του μεταναστεύει στο Παρίσι και συνεχίζει να ασχολείται με την δικηγορία αλλά και με μεγάλες επιχειρήσεις – πέρα από την Τράπεζα Θεσσαλονίκης βρήκα το όνομα του μέχρι και στην επιχείρηση του Χρηματιστηρίου του Καΐρου Salonica Tobacco Company. Γίνεται, επίσης, πρόεδρος της Αδελφότητας Σαλονικιών Εβραίων, (η οποία  αργότερα ενώθηκε με την Λατρευτικό Σύλλογο Ανατολίτων του Παρισιού των εβραίων τουρκικής καταγωγής για να δημιουργήσουν την Λατρευτική Ενωση Σεφαραδιτών), αλλά και μέλος του διοικητικού συμβουλίου της Alliance Universelle Israelite και του Μεγάλου Συμβουλίου της Συνόδου των Ισραηλιτών της Γαλλίας.  Πεθαίνει τον Φεβρουάριο του 1940 στο Παρίσι, ενώ η γυναίκα του Φορτουνέ του έχει χαρίσει ένα κορίτσι και ένα αγόρι, τον Ραφαήλ Σαλέμ. Αλλά με αυτόν θα ασχοληθούμε στο τρίτο μέρος της τριλογίας μας.

Σημαντικό κομμάτι αυτού του άρθρου βασίστηκε στην εργασία της αναπληρώτριας καθηγήτριας της Νομικής του Αριστοτελείου Στέλλας Σαλέμ για το Παγκόσμιο Συνέδριο Εβραίων Νομικών που έγινε το 1998 στην Θεσσαλονίκη, ενώ τα υπόλοιπα είναι προέρχονται από το Ιστορία των Ισραηλιτών της Θεσσαλονίκης του Ι.Νεχαμά, τα βιβλία του Κ.Τομανά και το προσωπικό μου αρχείο – οι φωτογραφίες είναι του ραδάμανθυ.

English

In our previous post we mentioned the Salem Mansion and the origin of the family – we stopped with Emmanuel Salem who will be the subject of  today’s post.

Τhe history of the Salem Mansion in Salonica here.
The history of his son Raphael Salem, famous mathematician here.

The house where he lived from 1887 to 1914 in Vas.Olgas avenue

Emmanuel Salem is born in 1859 by rabbi Raphael Salem and he orients himself in Law. His first steps are in Yodajon Yeni’s office and he continues with the great italian lawyer and consul of The Netherlands avv.Grac(c?)i. In 1879 he obtains the Law degree in Constantinople and soon distinguishes himself not only a leading member of the Jewish Community but also as the most prominent jurist of Salonika and among the most prominent in the entire Ottoman Empire in matters of International Law. His influence in the city can be seen in his name involved in the founding acts of all major infrastructure enterprises which bring Salonica close to Western Europe faster than any other city in the Balkans – the new water company, gas company, tram, electric company but also in major corporations like the founding of the Banque du Salonique in which he became part of the board in 1891 and acted as the executive director from 1918 until 1937. He also plays a major part in the founding of the first Lawyer Association of Thessaloniki and became its first general secretary, (the triumvirate consisted by the turkish president, the greek christian teller and E.Salem as general secretary, with the official language being French; indicative of the cosmopolitan city).

4language announcement by the Lawyer Association of Salonika in french and greek on the left and turkish and ladino (judeospanish with jewish characters) on the right/ Istoriko Arhio Makedonias

The Old Electric Company of Thessaloniki/Ε.Petropoulos

He was also involved in the impressive network of welfare organizations of the Jewish Community, (hospital, medical aid to the indigent, mental institution, dowry aid and others), with a decisive impact on the founding of the Allatini Orphanage whose building still stands today in Thessaloniki in Velissariou street.

Banque de Salonique today in Salonica/source:Radamanth

The pinnacle of his career is considered his involvement in the post-WW1 negotiations like the Lausanne Treaty, while it should also be noted his invitation to participate in the committee to reform the Ottoman Empire in 1908 although he favored the Sultan than the Young Turks. For his services in a Vatican – Ottoman Empire dispute it was conferred to him the Order of the Holy See of Pius IX by Pope Leo III in 1889. He was awarded honors by many countries which included the AustroHungarian Empire, Italy, France, Belgium, the Ottoman Empire, Turkey, while Greece conferred on him the Order of Savior, (from this we deduct that he also had the greek citizenship). It is indicative of his paneuropean fame the fact that not only did he publish regularly in the Journal de Droit International Prive between 1888 and 1901 but his juridical opinion was cited by the Prime Minister of France Ribot during a meeting of the french Parliament in an effort to calm public opinion in a high-profiled case of the era.

A fact that I found interesting is that his name appears in testimonies of christian thessalonians who arrived in the city after his departure, indicative of his reputation and legacy of this «homme d’influence». Kostas Tomanas, who belongs in this migratory wave, speaks of Emmanuel Salem as a man of incomparable status and of a noble soul and refers to his antagonism with Emmanuel Carasso, a leading member of the Young Turks.

The synagogue in Paris of the Salonican Jews/El Syete

E.Salem passed the latter part of his life in France where he emigrated in Paris and continued to practice Law and be involved in major enterprises as we saw before; besides Banque de Salonique, I managed to find his participation even in the Cairo Stock Exchange listed Salonica Cigarette Company. He became the president of the Salonican Jews Brotherhood, (which was to merge with the Religious Association of Easterners of Paris of Jews with ottoman origin to create the Religious Sephardic Association of Paris) and board member of the Alliance Universelle Israelite and the Great Counsil of the  French Jews. He dies in February of 1940 in Paris, while his wife Fortunè gave him a girl and a boy named Raphael Salem. But he will be the object of our next installment.

much of this article is based on the work by Assistant Professor of the Law Faculty Mrs.Stella Salem for the International Conference of Jewish Lawyers and Jurists which took place in Salonica in 1998. The rest is based in Nehama’s History of the Jews of Salonica, Kostas Tomanas books and my personal collection – the photos belong to radamanth.