Η νεκρολογία του Τόνι Τζαντ σε τοίχο στην Καβάλα/The obituary of Tony Judt on a wall of Kavala

Ελληνικά (english translation follows below)

Ο θάνατος celebrity ιστορικών/φιλοσόφων, όπως ο πρόσφατος του Τόνι Τζαντ, συνήθως είναι μια ευκαιρία για μια συνολική παρουσίαση του έργου τους και μια ανανέωση της συζήτησης γύρω από ιδέες κλειδιά της σκέψης τους.  Κατά ένα περίεργο τρόπο, όμως, σε σημαντικό μέρος του ελληνικού Τύπου και μπλογκόσφαιρας το έργο του αγνοήθηκε μπροστά στην προσπάθεια τονισθεί το πώς υπήρξε ένθερμος σιωνιστής στα νιάτα του και πώς έγινε οπαδός της λύσης ενός δι-εθνικού κράτους στο χώρο της Μέσης Ανατολής στην θέση ενός ανεξάρτητου Ισραήλ και Παλαιστίνης – χαρακτηριστικό παράδειγμα το, μάλλον ιδεοληπτικό, άρθρο του Μιχάλη Μήτσου στα Νέα. Αλλά ακόμα και επικεντρώνοντας το ενδιαφέρον μας στις απόψεις του Τζάντ για τον αντισημιτισμό και το Ολοκαύτωμα επιλέχθηκε να αγνοηθεί οτι ο Τόνι Τζάντ ήταν ένας ιστορικός και διανοούμενος που γεννήθηκε και μεγάλωσε στην Δύση και απευθύνονταν σε αυτή. Στον θαυμαστό χώρο της Εσπερίας η συζήτηση περί των Εβραίων ξεκίνησε από την δεκαετία του ’60, ενώ στην Ελλάδα μόλις τα μέσα της δεκαετίας του ’90 και συνεχίζεται εξαιρετικά δειλά σήμερα. Στην Δυτική Ευρώπη γεγονότα όπως η ύπαρξη του αντισημιτισμού ή η ιστορικότητα της Σοά/Ολοκαυτώματος αποτελούν εδραιωμένες πεποιθήσεις που στηρίζονται σε δεκαετίες ιστορικής έρευνας και φιλοσοφικών αναζητήσεων. Από την άλλη μεριά στην Ελλάδα ακόμα βαρυγκομαχά να ξεκινήσει η ιστορική έρευνα για την εξακρίβωση των ίδιων των γεγονότων, ούτε καν λόγος για έναν κριτικό σχολιασμό τους.

Από ένα ενδιαφέρον άρθρο του Τονι Τζάντ για τον Αντισημιτισμό, το Ολοκαύτωμα και το Ισραήλ στην ελληνική έκδοση της Monde Diplomatique βρήκα ιδιαίτερα ενδιαφέρον αυτό το απόσπασμα:

Οι μαθητές και οι σπουδαστές δεν έχουν ανάγκη να τους θυμίζουμε τη γενοκτονία των Εβραίων, τις ιστορικές συνέπειες του αντισημιτισμού ή το πρόβλημα του κακού. Γνωρίζουν το ζήτημα -όπως οι γονείς τους δεν το γνώρισαν ποτέ. Και έτσι θα συνεχίσει να γίνεται.

Προσωπικά δεν είμαι σίγουρος το πόσο δίκιο έχει, άλλοι σύγχρονοι ιστορικοί/φιλόσοφοι όπως ο Πιερ Αντρέ Ταγκιέφ πιστεύουν οτι ο αντισημιτισμός στον οποίο αναφέρεται ο Τόνι Τζάντ όντως έχει εξαφανιστεί αλλά απλώς για να δώσει τον χώρο σε νέες μορφές: μια μοντέρνα εβραιοφοβία, (μια αξιόλογη κριτική στις θέσεις του Τζάντ υπάρχει σε αυτό το κείμενο). Βέβαια ο ίδιος ο Τονι Τζάντ εμφανίζεται σε έρχεται σε αντίθεση με τον εαυτό του όταν ισχυρίζεται στο Postwar… οτι : «Αν οι Ευρωπαίοι θέλουν να διατηρήσουν αυτό τον ζωτικό σύνδεσμο – εάν το παρελθόν της Ευρώπης είναι να συνεχίσει να εφοδιάζει το παρόν της Ευρώπης με προειδοποιητικό νόημα και ηθικό στόχο – τότε θα πρέπει να διδάσκεται ξανά με κάθε καινούργια γενιά».

Αλλά αυτό που θέλω να τονίσω είναι το γεγονός οτι βασίζεται στο δεδομένο οτι οι νέοι γνωρίζουν για το Ολοκαύτωμα, την ύπαρξη του αντισημιτισμού, τις διαστάσεις του και την ιστορική ευθύνη των χριστιανικών κοινωνιών. Στην Ελλάδα καμμία από αυτές τις προϋποθέσεις δεν υπάρχει.

Ο ισχυρισμός μου οτι το ο θάνατος δεκάδων χιλιάδων Ελλήνων αποκλειστικά λόγω του θρησκεύματος τους δεν είναι μέρος της συλλογικής εθνικής ταυτότητας είναι υπερβολικά περίπλοκος για να αναλυθεί σε μια ανάρτηση. Αλλά αν κάτι επαρκεί για να τον επιβεβαιώσει είναι η ολοκληρωτική απουσία της Σοά/Ολοκαυτώματος από το ελληνικό εκπαιδευτικό σύστημα για δεκαετίες. Μέχρι και το 2007, όταν και έγραψα το άρθρο Greek History textbooks, κανείς Ελληνας Χριστιανός δε θα μάθαινε τίποτα για αυτό το θέμα μέσα σε 12/15 χρόνια υποχρεωτικής δημόσιας εκπαίδευσης ενώ το ελληνικό Κράτος την αναγνώρισε επίσημα μόλις το 2003, χωρίς ακόμα αυτό να έχει μεταφραστεί σε μια πραγματικότητα αφού η κρατική Ημέρα Μνήμης αποτελεί αφορμή για αντι-ισραηλινή ρητορική  – χαρακτηριστικό παράδειγμα η επιλογή της κρατικής τηλεόραση το 2005 αντί να τιμήσει την Κρατική Ημέρα Μνήμης να προβάλλει ένα αντι-ισραηλινό ντοκιμαντέρ. Με την κρατική είσοδο της Ελλάδας στην «Ομάδα για την Διεθνή Συντονισμό στην μελέτη, εκπαίδευση και μνήμη του Ολοκαυτώματος» (ITF) η Ελλάδα ανέλαβε την υποχρέωση να εισάγει το θέμα και όντως έχουν υπάρξει βήματα προόδου που ελπίζεται να αποδώσουν στην επόμενη γενιά – σχεδόν 100 χρόνια μετά το ίδιο το γεγονός.  Με τέτοια δεδομένα δεν είναι δύσκολο να υποστηρίξει κανείς οτι οι νεαροί Ελληνες Χριστιανοί όχι μόνο δεν γνωρίζουν τίποτα για τους Ελληνες Εβραίους συμπολίτες τους που χάθηκαν στη Σοά/Ολοκαύτωμα, αλλά ξέρουν σημαντικά λιγότερα από τους γονείς τους που τουλάχιστον είχαν τις εμπειρίες των ίδιων των γονιών τους για να επιβεβαιώσουν τουλάχιστον την ιστορικότητα της Σοά/Ολοκαυτώματος.

Αυτά και άλλα πολλά πέρασαν από το μυαλό μου όταν διάβαζα το άρθρο του καθηγητή Στάθη Καλύβα στην Καθημερινή. Σε αυτό αναφέρει οτι όταν πρότεινε τον Τόνι Τζάντ ως σύνεδρο στο συνέδριο «Το Ολοκαύτωμα ως τοπική ιστορία: Παρελθόν και παρόν μιας σύνθετης σχέσης» το 2008 στη Θεσσαλονίκη υπήρξαν αντιδράσεις. Το περίεργο είναι οτι θεωρεί οτι οι απόψεις του για το Ισραήλ φταίνε και δεν αναρωτιέται για την σκοπιμότητα πρόσκλησης ενός ανθρώπου που κάνει μια ανάγνωση δευτέρου επιπέδου στη Σοά/Ολοκαύτωμα σε ένα συνέδριο που ασχολείται με την τοπική ιστορία και ειδικότερα σε μια πόλη που έχει τρομακτικά προβλήματα αποδοχής της κληρονομιάς του εκτεταμένου δοσιλογισμού κατά την διάρκεια της Γερμανικής Κατοχής. Δεν θα θελήσω καν να αναφερθώ στο γεγονός οτι ο Τόνι Τζάντ εμφανίζεται να κάνει αρκετά λάθη στο κομμάτι που αφορά την Ελλάδα, που ίσως δεν αφορά από την συνολική εκτίμηση του έργου του αλλά σίγουρα κάνει την επιλογή του για ένα συνέδριο στην Ελλάδα μάλλον απρόσφορη.

Όταν θα έρχονταν ο Τόνι Τζάντ για να μας πει οτι δεν υπάρχει πλέον ανάγκη για ενημέρωση για τη Σοά/Ολοκαύτωμα ακριβώς που θα τον πήγαινε ο Σ.Καλύβας τις ελεύθερες ώρες εκτός συνεδρίου; Να δει τις εβραϊκές ταφόπλακες που χρησιμοποιούνται σαν παγκάκια στο πανεπιστημιούπολη του Αριστοτέλειου ή σαν φτηνό οικοδομικό υλικό στον ναό του Αγ.Δημητρίου, πολιούχο της πόλης; Ίσως θα τον υποδέχονταν ο Δήμαρχος Παπαγεωργόπουλος που ανήκει σε μια παράταξη που ενεργητικά αντιστάθηκε στην ανέγερση οποιουδήποτε μνημείου για τους δεκάδες χιλιάδες νεκρούς της μέχρι που υποχρεώθηκε να υποκύψει και τελικό αποτέλεσμα είναι να το στήσει μέσα σε ένα πάρκινγκ αυτοκινήτων. Ή θα τον πήγαινε για διάλεξη σε κάποιο σχολείο στις Συκιές ή στην Περαία για να συζητήσουν για την Σοά/Ολοκαύτωμα μόνο για να ανακαλύψει οτι οι μαθητές καν δεν ξέρουν καν οτι υπάρχουν Εβραίοι στην πόλη Μητέρα του Ισραήλ και οτι το Ολοκαύτωμα ξεκίνησε στην ίδια τους την πόλη και όχι στην μακρινή Πολωνία; Μετά από τέτοια περιήγηση ο Τόνι Τζάντ μπορούσε ίσως να απορρίψει την Θεσσαλονίκη ως προβληματική πόλη και εξαίρεση, αλλά νομίζω οτι θα αναγκάζονταν να αναρωτηθεί για την βασιμότητα των απόψεων του όταν θα έβλεπε τις διαμαρτυρίες των πλεον επιφανών ελλήνων ιστορικών για τα κλειστά αρχεία του Υπ.Εξ. που καταλήγουν σε βιβλία προπαγάνδας που θυμίζουν άλλες εποχές. Αλλά τώρα ο ίδιος ο Τζάντ δε φαίνεται να θεωρούσε την Ελλάδα και πολύ ευρωπαϊκή μιας και εμφανίζει την είσοδο την Ελλάδας στην Ε.Ο.Κ. ως «μια επιλογή της ελπίδας επί της λογικής» που μετάνιωσαν στις Βρυξέλλες.

Μετά δεν έχει άδικο ο καθ.Σαμ Χασσίδ όταν σε επιστολή του πάνω στο συνέδριο σημείωνε, (αντιγράφω από την ιστοσελίδα του Ζαν Κοέν):

Το αποτέλεσμα είναι τραγελαφικό από πολλές απόψεις – μια και αντί για τοπικό, επαρχιώτικο αν προτιμάτε, συνέδριο για την (πενιχρή, πτωχή μέχρι ανύπαρκτη) θέση του Ολοκαυτώματος στην Ελληνική ιστορία έχουμε ένα διεθνές ΜΗ ΤΟΠΙΚΟ συνέδριο για το Ολοκαύτωμα στην Ιστορία γενικά ή σε διαφόρους τόπους – όπου σύμφωνα με το άρθρο του κ.Καλύβα μόνο 9 απο τις 50 παρουσιάσεις ήταν για την Ελλάδα (2 για την Θεσσαλονίκη) – οξύμωρο σχήμα (ή καλύτερα ά-τοπο).

Ετσι ο κ.Καλύβας παρουσιάζει σαν νέο ιστορικό εύρημα πως πολλοί εβραίοι που γύρισαν από τα στρατόπεδα στην Πολωνία είδαν τους νέους κατοίκους των σπιτιών τους να αντιδρούν βίαια – που είναι γνωστό σε πολλούς με επιφανειακές γνώσεις για το Ολοκαύτωμα. Στο συνέδριο υπάρχει και παρουσίαση για την ανάλογη κατάσταση στην Γαλλία μετά το Βισσύ. Μήπως όμως είναι τραγική ειρωνεία από τοπικής πλευράς ότι λείπει από τις παρουσιάσεις αυτές κάποια άλλη χώρα ?

Δεν είναι δυστυχώς εντελώς αληθές ότι μετά τόσα χρόνια το Ολοκαύτωμα στην Ευρώπη έχει πλήρως ερευνηθεί που να μην υπάρχουν πια κενά. Αυτό όμως που είναι βέβαιο είναι πως το Ολοκαύτωμα των εβραίων της Ελλάδας ΔΕΝ έχει βρει τη θέση που του αρμόζει στην Ελληνική Ιστορία. Αν και μετά το 1990 έχουν γίνει πολλές παρουσιάσεις με θέματα το Ολοκαύτωμα των εβραίων της Ελλάδας – πλούσια δραστηριότητα της Εταιρείας για την μελέτη του ελληνικού εβραϊσμού – το Ολοκαύτωμα για τους περισσότερους έλληνες ιστορικούς είναι κάτι που έγινε ΑΛΛΟΥ – στην Μεγάλη Ευρώπη – η Ελλάδα είχε τα δικά της προβλήματα και το Ολοκαύτωμα των εβραίων πολιτών της δεν την αφορά ιδιαίτερα. Είναι τα 6 εκατομμύρια της Ευρώπης – όχι οι 60 χιλ. της Ελλάδας. Στο αποσυρθέν βιβλίο της κας Ρεπούση η φωτογραφία δείχνει το πολωνοεβραιόπουλο με τα σηκωμένα χέρια – όχι την ανάλογη με τους ελληνοεβραίους της Θεσσαλονίκης ή των Ιωαννίνων. Στην Μαύρη Βίβλο της Κατοχής ΜΟΝΟ μισή σελίδα αφιερώνεται στους εβραίους – από τις 126 (να υπενθυμίσουμε πως το Ολοκαύτωμα των εβραίων της Ελλάδας ειναι 100 Καλάβρυτα και 300 Δίστομα ?). Σαν αποτέλεσμα – εκφράζονται εκ διαμέτρου αντίθετες απόψεις για θέματα όπως τον ρόλο των δωσιλόγων, την συμμετοχή των εβραίων στον πόλεμο και την αντίσταση, τον ρόλο των εβραίων συνεργατών. Παράδειγμα και η παρουσίαση του κ. Μαυρογορδάτου – που συμμετείχε και στο τελικό πάνελ – στο συνέδριο φτάνει σε εκ διαμέτρου αντίθετο συμπέρασμα με το βιβλίο του Μιχαήλ Μάτσα στο κατά πόσο η αφομοίωση των εβραίων της Ελλάδας επηρέασε το αν επέζησαν από το Ολοκαύτωμα..

Ακριβώς για αυτό το λόγο πιστεύω οτι το πώς αντιλαμβάνονται στην Ελλάδα το, πραγματικά αξιόλογο, έργο του Τόνι Τζάντ σε οτι αφορά τον Εβραισμό και το Ολοκαύτωμα συνοψίζεται άριστα από αυτό το σύνθημα που κοσμεί το λιμάνι της Καβάλας, μιας πόλης που μπορεί σήμερα να μην έχει εβραίους αλλά σίγουρα διαθέτει ανθρώπους που τους ξέρουν καλά.

——————————————————-

English

The death of historians/thinkers of media of celebrity status like Tony Judt usually offers the chance for a complete presentation of their work and perhaps re-ignite interest in key ideas of their thought. Strangely enough Judt’s work was completely ignored in the greek Media and blogosphere in order to emphasize the fact that he had been a labor Zionist in his youth, to transform later into an advocate of a bi-national State  instead of an independent Israel and Palestine, a prime example being the rather fixated article by Mihalis Mitsos. But even concentrating in Judt’s opinions on antisemitism and the Shoah it was chosen to be ignored that Tony Judt was a historian and an intellectual born in the West and his writings addressed western audiences. In the fabled world of the West the Jewish issue began being discussed in the ’60s, while in Greece it began only in the mid ’90s and continues timidly today. In Western Europe facts like the existence of Antisemitism and the historical reality of the Shoah are established historical facts which base themselves on decades of historical research and intellectual discourses. On the other hand in Greece historical research still strugles to leave the cradle, let alone arrive to a critical assessment of the facts.

From an interesting article of Tony Judt on Antisemitism, the Shoah and Israel in the greek edition of Monde Diplomatique I found the following excerpt quite revealing:

The students have no need to be reminded of the genocide of the Jews, the historical consequences of antisemitism or the problem of evil. They know the matter better than their parents ever did. And thus it shall continue to be.

Personally I am not so certain; other modern historian/intellectuals like Pierre-André Taguieff believe that the antisemitism Judt’s referring to is indeed vanished but only in order to give space to new forms: a modern judeophobia, (a valued criticism of Judt’s position can be found here). It seems possible that Judt himself wanted to make a point rather than actually believing in such statements since in the chapter on the Shoah of his Postwar… he contradicts himself by saying: «If Europeans are to maintain this vital link—if Europe’s past is to continue to furnish Europe’s present with admonitory meaning and moral purpose—then it will have to be taught afresh with each passing generation».

But what I would personally like to point out is that he bases himself on the fact that younger persons know of the Shoah, of the existence of antisemitism, its dimensions and the historical responsibilities of christian societies. In Greece none of these prerequisites exist.

The claim that the death of tenths of thousands of Greek Jews is not part of the Greek collective identity is far too complex to analyze in a single blog post. But if anything would suffice to prove it, this would be the complete absence of the Shoah in the greek history school-textobooks for decades. Until 2007, when I wrote the article Greek History Textbooks, no Greek Christian could claim that he had been informed of this story in 12/15 years of compulsory public education. The Greek State recognized the Shoah only in 2003 which of course doesn’t yet means much since it’s usually used as an occasion for anti-Israeli rhetoric like in State Television’s choice in 2005 instead of paying homage the official day of Remembrance, to air a heavily anti-israeli documentary. Greece recently entered the Task Force for International Cooperation on Holocaust Education, Remembrance, and Research (ITF) and has uptaken the obligation to introduce the subjec; indeed progress has been made. Hopefully the next generation, almost 100 years after the Shoah itself, will be aware of the history of its own country. With such data in hand one cannot but claim that young Greek Christians do not only know nothing about their Greek Jewish compatriots that suffered enormous losses with the Shoah but know significantly less than their parents did who, at least, had the experiences of their own parents to verify the veracity of the Shoah.

This and many other things crossed my mind when I read the article (in greek) by prof.Stathis Kalyvas in Kathimerini newspaper. In that article Kalyvas recalls that when he proposed to invite Tony Judt in the convention«The Holocaust as local history: Past and present of a complex relationship» in 2008 in Salonica there were negative reactions. But what seems oddly peculiar is that he ascribed these reactions to his opinions on Israel and not whether it seemed inappropriate to invite a person who took a macro-historic view of the Shoah in a convention that dealt with local history and especially in a city which has huge problems accepting its collaborationist heritage during the German Occupation. It should be furthermore noted that Tony Judt appears to be making more than his fair share of mistakes when he talks about Greece which may not interfere with the overall quality of his work but does certainly make his choice for a greek convention rather inappropriate.

When Tony Judt would come to tell us that there is no further need to inform and educate over the Shoah where would S.Kalyvas take him during the off-hours ? Maybe to see Jewish tombstones used as benches in the campus of the local university or as cheap building material in the St.Demetrius Church, patron saint of Salonica ? Or maybe the Mayor Papageorgopoulos would act as a kind host explaining why his political party had actively resisted any attempt to build a monument over the tenths of thousands of Salonican Jews murdered in the Shoah until his hand was forced and the final result was building it in a parking lot ? Or would he take him to a public school in the suburbs to discuss the Shoah only to find out that the students are not even aware that there are Jews in the city Mother of Israel  and the Shoah began there and not in distant Poland ? After such a tour Tony Judt might reject Salonica as an exception, an oddity but I think that he would certainly have his doubts over the whole of Greece when confronted with the protests of established greek historians over the closed archives of the Foreign Affairs Ministry which lead to propaganda books of Cold War staple. But Judt himself doesn’t seem to consider Greece very european when he presents the entry of Greece in the European Economic Community as «a choice of hope over reason» that came to be regretted in Brussels.

Prof.Sam Hassid probably is not far off when in a sharp letter criticizes the whole convention, (copied from Jean Cohen’s site) :

The result is tragic and comic at the same time under many aspects since instead of a local, provincial if you prefer, convention of the (poor if not inexistent) place of the Holocaust in the Greek History we have an international, non-local convention over the place of the Holocaust generally in History or in various places; in Mr.Kalyvas articles we see that only 9 out of the 50 presentations concerned Greece (2 over Salonica) – an oxymoron (or rather non-apporpiate).

So Mr.Kalyvas presents as a new historical find the fact that many jews who returned from the camps in Poland saw the new inhabitants of their houses to react violently – something known to those with even a superficial knowledge of the Holocaust. In the convention there was the presentation of the similar situation in France after the Vichy. But isn’t it tragically ironic from a local point of view that a similar presentation were missing from another country ?

Unfortunately it is not true that after so many years the Holocaust in Europe has been fully researched in order not to leave any more gaps. What is certain is that the Holocaust of the Greek Jews has NOT taken its rightful place in Greek History. Even if after 1990 there have been many presentations concerning the Holocaust of Jews in Greece – rich is the activity of the Society of Research of the Greek Jewry – the Holocaust for most greek historians is something that happened ELSEWHERE – in Greater Europe – Greece has its own problems and the Holocaust of its jewish citizens does not concern her particularly. It is the 6 million of Europe – not the 60.000 of Greece. In the withdrawn book of Mrs.Repousi the photograph shows the polish jewish kid with the raised arms – not the correspondent ones by Salonica or Ioannina. In the Black Book of the Occupation ONLY half a page is dedicated to the jews from the 126 total pages (should we remind that the Holocaust of the jews of Greece is 100 Kalavrita and 300 Distomo massacres ?). As a result contrary opinions are stated over the role of the collaborators, the participation of the Jews in the war in the resistance, the role of jewish collaborators.

This is why I believe that the way the, valued indeed, work of Tony Judt over Jewry and the Holocaust is perceived in Greece in way that is epitomized by this  graffiti that embellishes the port of the greek city of Kavala, a town that may not have Jews since the whole community was exterminated during the Shoah but apparently has inhabitants that know them well.

JEWS – MURDERERS