Σπάνια βρίσκω αναρτήσεις τόσο καλά γραμμένες που δεν χρειάζεται τίποτα άλλο από το να τις αναδημοσιεύσω εδώ τεκμηριώνοντας πως η ιστορία μιας πόλης είναι αδύνατον να ειπωθεί αποσπασματικά – απολαύστε αυτή την ανάρτηση από την sobraluz:
Las Incantadas by sobraluz
Οι εβραϊκές γειτονιές της Θεσσαλονίκης ήταν πολλές και ασφυκτικά χτισμένες, καταλαμβάνοντας το κέντρο της πόλης από το παραλιακό τείχος μέχρι την βυζαντινή Μέση Οδό(σημερινή Εγνατία), με τους Μουσουλμάνους να κατοικούν στα «μπαΐρια» ( την Άνω Πόλη, ή Ακρόπολη ή Καφέ Κουλέ όπου οι συνθήκες ήταν σαφώς καλύτερες) και τους Χριστιανούς να «σπρώχνονται» προς τις ακρινές intra muros γειτονιές, τον Άγιο Μηνά και το Ιπποδρόμιο. Μια τέτοια εβραϊκή γειτονιά, η βορειότερή τους, ήταν η Rogos. Εκτείνονταν από την Παναγία Χαλκέων(Κόκκινη Εκκλησία) ώς την περιοχή των τούρκικων λουτρών «Ο Παράδεισος» και τη ρωμαϊκή εξέδρα για τους επίσημους της οποίας τα απομεινάρια βλέπουμε σήμερα εκεί μπροστά. Καταλάμβανε δηλαδή τη βόρεια όχθη της Εγνατίας μέχρι περίπου τα όρια του ρωμαϊκού forum που έτσι κι αλλιώς ήταν καταχωμένο από τα χρόνια του Θεοδόσιου του Β΄.
Στη συνοικία αυτή υπήρχε, ενσωματωμένο στο σπίτι του πλούσιου εβραίου υφασματέμπορου Λιάτσι Αρδίτη , ό,τι είχε απομείνει από τη «Στοά των Ειδώλων», το μνημείο δηλαδή που είχαν ανεγείρει οι Ρωμαίοι περίπου το 2ο αι. για να στολίσουν την νότια είσοδο στο forum , από τη μεριά δηλαδή της σημερινής Εγνατίας. Η μνημειακή αυτή είσοδος αυτή αποτελούνταν από κιονοστοιχία με τέσσερις πεσσούς, διακοσμημένους αμφίπλευρα με ανάγλυφες ολόσωμες μυθολογικές μορφές, σε φυσικό μέγεθος. Μια νεανική μορφή Διονύσου, την Αριάδνη στεφανωμένη με φύλλα κληματαριάς, τη Λήδα σε αιώνιο σύμπλεγμα με τον κύκνο, τον Γανυμήδη σε -αδιανόητο για τη σημερινή Θεσσαλονίκη του Άνθιμου- σύμπλεγμα με τον αετό, την Αύρα με αέρινο χιτώνα, τη μορφή του Διόσκουρου και της Φρύνης, της Μαινάδας. Σύνολο δηλαδή που παρέπεμπε στη λατρεία του Διονύσου.
Αυτές οι μορφές ήταν τα «Είδωλα» για τους Χριστιανούς. Για τους Σεφαραδίτες γείτονες πάλι ήταν οι «Incantadas», οι Μαγεμένες. (Σημ: και Suret Maleh, φιγούρες των αγγέλων από τους Τούρκους αν και Incantadas ήταν η καθημερινή ονομασία / source)
Το 1753 ο βρετανός ζωγράφος Stuart μαζί με τον αρχιτέκτονα Revett επισκέφθηκαν το σπίτι, όπου βρίσκονταν τα «είδωλα», με τη μεσολάβηση του βρετανού προξένου. Τη σκηνή αποθανάτισε ο Stuart σε χαρακτικό το οποίο έχει επιχρωματιστεί.
Σημ.: Επισκέπτες φτάνουν στο σπίτι ενός Εβραίου εμπόρου για να δουν τις Incantadas. Ο οικοδεσπότης προσφέρει καφέ στον Βρετανό πρόξενο· η γυναίκα και οι κόρες του παρακολουθούν από το μπαλκόνι. Στο βάθος, οι Βρετανοί αρχαιοδίφες Τζέιμς Στιούαρτ και Νίκολας Ρέβετ, ο γιος του προξένου (ο μόνος ντυμένος ευρωπαϊκά) και ο Έλληνας δραγουμάνος του προξένου. Η εικόνα αυτή, φτιαγμένη το 1754, είναι η πρώτη "ζωντανή" απεικόνιση της πόλης που σώζεται.(source)
Τα ανάγλυφα αφαίρεσε ο παλαιογράφος Εμμανουήλ Μίλερ και τα μετέφερε στη Γαλλία το 1864. Είχε ακολουθήσει τη συνηθισμένη πρακτική της δωροδοκίας των Οθωμανικών αρχών για εξασφαλίσει τη σχετική άδεια.
Μέχρι και τη μεγάλη πυρκαγιά του 1917 στην περιοχή δίπλα από τα Λουτρά Παράδεισος στο ύψος της Εγνατίας τα κατάλοιπα αυτής της κιονοστοιχίας βρίσκονταν στην αυλή ενός σπιτιού. Η τελευταία αυτόπτης μάρτυρας των «Μαγεμένων» , η Ζεντίλ Κοέν, ήταν ήδη ογδοντάχρονη στα1939 όταν αφηγήθηκε στην εφημερίδα «Μακεδονία» το τελευταίο κομμάτι της ιστορίας των Incandadas και την πώληση του σπιτιού σε έναν άλλο υφασματέμπορο, τον Μωύς Μπενβενίστε. Το σπίτι του πλούσιου εμπόρου και οι τελευταίες μνήμες από τις «Μαγεμένες» χάθηκαν στην πυρκαγιά του ’17 μαζί με την φυσιογνωμία του ιστορικού κέντρου μιας πόλης που ιδρύθηκε ελληνική, έγινε ρωμαϊκή,βυζαντινή, οθωμανική και εβραίικη. Για να καταλήξει στις αρχές του περασμένου αιώνα τόπος άφιξης χωροφυλάκων από την παλιά Ελλάδα , χώρος υποδοχής προσφύγων από την Ανατολία και-τώρα στα κοντά- αρένα για μακεδονικά συλλαλητήρια.
Σήμερα οι Μαγεμένες βρίσκονται στο μουσείο του Λούβρου, κάτω από μία σκάλα, με τους αριθμούς 1391 -1401. Μερικοί τις ονομάζουν- κομμάτι συμπλεγματικά- «Καρυάτιδες της Θεσσαλονίκης».
Και για εμάς, τι απομένει; Ας μετρήσω.
Το πατρικό σπίτι, διακόσια μέτρα από τη φευγάτη σκιά των Μαγεμένων. Το επάνω από την Εγνατία κομμάτι της πλατείας Αριστοτέλους που ήταν τότε η Rogos, πλατεία Σαχάρας για τον πατέρα , τώρα ονομάζεται Δικαστηρίων. Καλό μέρος για το πρώτο εφηβικό ραντεβού. Τα αυγά καμινάδας που έβλεπα μικρό παιδί στην Αγορά Μοδιάνο και δυο τρεις Εβραίες συμμαθήτριες στο 43ο Δημοτικό (σήμερα Μουσείο Μακεδονικού Αγώνα) που εξαιρούνταν από το μάθημα των θρησκευτικών. Κι ακόμη, τα arodeadikos de merejena, κεφτεδάκια τυλιγμένα σε τηγανιτές μελιτζάνες κι όλα μαζί φουρνισμένα σε πικάντικη ντοματάδα. Φαγάκι καλοκαιρινό και ταυτόχρονα homage στο σεφαραδίτικο παρελθόν της πόλης.
Ελάχιστα σπαράγματα μνήμης από δεύτερο χέρι, οι διηγήσεις του πατέρα για τους Εβραίους της Σαλονίκης που ζούσαν προπολεμικά και εργάζονταν δίπλα-δίπλα με τους Χριστιανούς. Το ιδίωμά τους, με κωμική συμπάθεια στη φωνή του, που ακούω ακόμη καθαρά:
-Αντιό, άντε και σύ! Πότε κι εσύ; όταν μάθαιναν ότι πέθανε κάποιος Χριστιανός μαγαζάτορας.
Το κοπάδι των Εβραίων που διέσχιζε σιωπηλό και υποταγμένο την Εγνατία μέσα στην Κατοχή, ηλικιωμένες κυράδες με τις μακριές γούνες και τις βαλίτσες στο χέρι. Ο πατέρας έλεγε ότι τραβούσαν από το χέρι γνωστά τους, συνομήλικα Εβραιόπουλα, να βγούν απ΄τη γραμμή, να σωθούν, κι αυτά δεν ήθελαν…
Και τέλος, από τα διαβάσματα, η χαμένη μετά την πυρκαγιά, οδός Χαχάμ Ματαλών, η σημερινή Βασιλέως Ηρακλείου και το σχετικό τραγουδάκι:
La kalega de Matalon
la fago yo skalera.
Para suvir y abachar,
Kαrolina,
dare mi vida entera.
Την οδό του Ματαλών
θα την κάνω σκάλα.
Για να ανέβω και να κατέβω
Καρολίνα
δίνω και τη ζωή μου.
———————————————————————————————————————————————–
Δεν έχει πολλά να σχολιάσω παρά το όταν πρώτη φορά διάβασα αυτό το κείμενο πριν αρκετούς μήνες, όταν έκανα μια έρευνα για μια δική μου ανάρτηση, δεν μπόρεσα παρά να παρατηρήσω την διαφορά ήθους μεταξύ της sobraluz και των αδάμαστα ελληνοπρεπών τιμητών της ιστορίας της πόλης, (περισσότερα σε αυτή την ανάρτηση που εξιστορεί την σύγχρονη τύχη τους). Αν βρεθείτε στο Λούβρο αφιερώστε 5 λεπτά για αυτά τα αγάλματα, Ρωμαϊκή κληρονομιά, που όμως εβραίοι, τούρκοι και έλληνες αισθανόντουσαν μέρος μια κοινής σαλονικιώτικης ιστορίας.
Οι Incantados
Τα αγάλματα βρίσκονταν σ’ενα σοκάκι της συνοικίας Rogos, και ο Μίλλερ σκόπευε ν’αποκλείσει την περιοχή με στρατιώτες, ώστε αυτός και οι άντρες του να μπορούν να δουλέψουν χωρίς αντιπερισπασμούς από τους ντόπιους.
…
Μα η λαϊκή κατακραυγή δεν κόπασε. Καθώς οι ναύτες ετοίμαζαν τα κάρα που θα μετέφεραν τα μάρμαρα στην αποβάθρα, «γέμισε ο τόπος κόσμο, και ο πληθυσμός αντέδρασε με πρωτοφανή τρόπο – εξωπραγματικές διαδόσεις, κουτσομπολιά, απίστευτοι παραλογισμοί. Ολοι οι ξένοι πρόξενοι θα τηλεγραφήσουν στην Κωσταντινούπολη για να εμποδίσουν την απομάκρυνση των αγαλμάτων»
…
H επιγραφή στο Λούβρο
Τα σημάδια της έχθρας όμως δεν τελείωναν είτε από τους Εβραίους είτε από τους Τούρκους, οι οποίοι εξακολουθούσαν να ελπίζουν σε μα ακυρωτική διαταγή του Σουλτάνου. Οι Γάλλοι ναύτες δέχτηκαν επίθεση, όπως και ο ίδιος ο Μίλλερ κάποια στιγμή.
Θεσσαλονίκη, Πόλη των Φαντασμάτων / Mark Mazower
(οι φωτογραφίες είναι από δική μου επίσκεψη στο Λούβρο)
Abravanel, the Blog 