Η τριλογία Σαλέμ: η Έπαυλη/The Salem trilogy: the Μansion

Ελληνικά (english translation follows)

Δύσκολα συνειδητοποιεί κανείς τo μέγεθος της διεθνούς ακτινοβολίας της πολυεθνικής Θεσσαλονίκης των αρχών του αιώνα αλλά και την ανεξήγητη άρνηση της σύγχρονης πόλης να αγκαλιάσει και να εμπνευστεί από ένα τέτοιο παρελθόν.

Από τα πιο εύγλωττα παραδείγματα είναι η οικογένεια Σαλέμ της Θεσσαλονίκης της οποίας την ιστορία θα διηγηθούμε στις τρεις αναρτήσεις που θα ακολουθήσουν – σήμερα θα ασχοληθούμε αποκλειστικά με την Οικία Σαλέμ στο κέντρο της πόλης και την καταγωγή της οικογένειας.

Η Επαυλη Σαλέμ σήμερα/Πηγή:Ραδάμανθυς

Η Επαυλη Σαλέμ ως προξενείο της Αυστροουγγρικής Αυτοκρατορίας/Πηγή:Δήμος Θεσσαλονίκης

Οι θεσσαλονικείς που περνάνε μπροστά από την παλιά άσπρη βίλα στην οδό Βασιλίσσης Όλγας 20 λίγα γνωρίζουν για την βίλα αυτή, μέρος της εκλεκτικής «Οδού των Εξοχών» που αποτελούσε το πολυεθνικό προάστιο των προυχόντων της πόλης έξω από τα τείχη, σήμερα στο κέντρο του Δήμου της Θεσσαλονίκης.

Η έπαυλη χτίστηκε για τον ευκατάστατο εβραίο έμπορο Jeborga (Τζεμπόργκα ;) από τον σημαντικότερο αρχιτέκτονα της ορθόδοξης κοινότητας της πόλης, τον Ξενοφών Παιονίδη, το 1878. Το 1887 όμως αγοράζεται από τον πιο γνωστό δικηγόρο της πόλης και εξέχον μέλος της Εβραϊκής Κοινότητας, Εμμανουέλ Σαλέμ και για περίπου 30 χρόνια μένει στην κυριότητα της οικογένειας δίνοντας ένα από τα δύο ονόματα με τα οποία είναι γνωστό το οίκημα: «Οικία Σαλέμ». Η έπαυλη χαρακτηρίζεται από την περίτεχνη πρόσοψη και τα πλούσια υλικά, ενώ θεωρείται χαρακτηριστικό παράδειγμα του νεομπαρόκ εκλεκτικισμού που κυριαρχεί τότε στην πόλη, (ιδιαίτερα τα μπαρόκ αετώματα της). Το σπίτι κατά την διάρκεια του Α’ΠΠ αλλάζει διαδοχικά χρήστες: μετά την αναχώρηση των Σαλέμ από την πόλη το 1915 χρησιμεύει ως Προξενείο της ΑυστροΟυγγρικής Αυτοκρατορίας και μετά αποτελεί για πολλά χρόνια το Ιταλικό Προξενείο της πόλης. Μετά τον σεισμό του 1978 μένει άδεια αφού το προξενείο μεταφέρεται στο χώρο που έχει δημιουργηθεί από την κατεδάφιση της Βίλλας Ιντας επί της οδού Φλέμινγκ, (πρώην Οδός Μιζραχή) και χρησιμοποιήθηκε για την κατασκευή του συγκροτήματος των ιταλικών Monopoli di Stato και του Ιταλικού Ινστιτούτου. Να προσθέσω οτι τότε η βίλα ήταν παραθαλάσσια, (όπως όλες οι βίλες της περιοχής) και η απόσταση της από την θάλασσα είναι προϊόν των επιχωματώσεων του ΄50 για την δημιουργία της Νέας Παραλίας. Σήμερα παραμένει ιδιοκτησία του Ιταλικού Κράτους, ενώ το κτίριο είναι ερειπωμένο με την Ιταλική Κυβέρνηση περιοδικά να αφαιρεί τα αγριόχορτα που φτάνουν σε τέτοιo ύψος που κρύβουν το κτίριο, (έχουν υπάρξει ορισμένες μελέτες για την ανακαίνιση του). Αλλά ποιοι ήταν οι Σαλέμ;

Λεπτομέρεια/Ραδάμανθυς

Η οικογένεια Σαλέμ ανήκει στο μεγάλο κύμα των εβραίων εξόριστων από την Ισπανία και τις καθολικές χώρες που κατά δεκάδες χιλιάδες συρρέουν στην Θεσσαλονίκη. Το όνομα προέρχεται από το «σαλέμ» ( ) που σημαίνει «ακέραιος«. Για πρώτη φορά εμφανίζεται ως επιφανής οικογένεια με  τον Αβραάμ Σαλέμ ο οποίος μαθαίνουμε οτι υπήρξε εξαίρετος γιατρός περίπου το 1550 – ο Ι.Νεχαμά αφήνει να εννοηθεί οτι ανήκει στο κύμα των γιατρών που είχαν μορφωθεί στο Πανεπιστήμιο της Κοϊμπρα αλλά δεν ξέρουμε που βασίζεται. Άλλα μέλη της οικογενείας επικεντρώνονται στο εμπόριο και διακρίνονται για την φιλανθρωπία τους όπως ο μέγας ευεργέτης Αβραάμ Σαλέμ, ενώ άλλα διαπρέπουν ως ραβίνοι όπως ο Αρχιραβίνος του Άμστερνταμ Σαλομόν Σαλέμ, ιδρυτές σχολείων Χαίμ Σαλέμ και δικηγόροι. Μεταξύ αυτών ο Εμμανουέλ Σαλέμ, πρώτος γραμματέας του Δικηγορικού Συλλόγου Θεσσαλονίκης και κορυφαίος νομικός της ιστορίας της πόλης. Αλλά αυτή είναι μια ιστορία που θα διηγηθούμε εδώ.

H ιστορία του Εμμανουέλ Σαλέμ, επιφανή δικηγόρου και homme d’influence εδώ.
Η ιστορία του Ραφαέλ Σαλέμ, διεθνούς φήμη μαθηματικού εδώ.

Για περισσότερες φωτογραφίες μπορείτε να επισκεφτείτε τον εξαιρετικό, (και λέω λίγα), ιστότοπο του Ραδάμανθυ., ενώ μπορείτε να την δείτε εδώ σε δορυφορική φωτογραφία του Google.

Φωτο υψηλής ανάλυσης (κλικ για μεγένθυση) /πηγή: stageo

//–//

English

It is quite difficult to grasp the size of the international glamor of multiethnic Salonica at the turn of the century but also equally difficult to explain the reticence of the city to embrace and be inspired by such a past.

One of the most eloquent examples is the Salem family of Salonica whose history we are going to tell in three posts – today we shall deal exclusively with the the Salem Mansion in the center of Thessaloniki and the origins of the family.

The Salem Mansion today/Source:radamanth

Salem Mansion as the consulate of the Austro-Hungarian Empire/ source:Municipality of Salonica

The modern inhabitants of Salonica passing in front of the white villa in 20, Vasilis Olgas str. know little of this mansion, part of the «Exohon Street» which was the exclusive  multiethnic suburb of the rich of the city outside the city’s walls and today in the center of the Municipality of Thessaloniki.

The mansion was built initially for the wealthy Jewish merchant Jeborga in 1878 by the most important architect of the orthodox community of the city Xenofon Peonidis. In 1887 it is bought by the most important lawyer of the city and eminent member of the Jewish Community Emmanuel Salem and for 30 years will remain his family’s house earning it one of the two names the house is known by: «The Salem Mansion». The mansion is characterized by its elaborate front and use of  luxurious materials, while it is considered characteristic of the neo-baroque eclecticism which dominates the city, (especially it’s baroque pediments). During WW1 it changes occupants: after the departure of the Salems in 1915 it is used as the Consulate of the Austro-Hungarian Empire and then is used, for many years, as the Italian Consulate. After the 1978 earthquake the Consulate moves to the complex of the italian Monopoli di Stato and the Italian Institute built on the demolished Villa Ida on Fleming Str, (former Mizrachi str). I should add that the Salem Mansion was by the sea, as all villas of the Exoches suburb, until the 1950’s fillings which created the New Promenade of the city.  Today the house remains property of the Italian State and is deserted, although from times to times the grass reaching as high as to obscure the whole building is cut, (there have been some studies to renovate it). But who were the Salem family?

Λεπτομέρεια/Ραδάμανθυς

The Salem family is part of the huge wave of Jewish refugees from Spain and the catholic countries who come by the tenths of thousands from 1492 onwards. The name derives from the jewish word «salem» ( ) which means «integral». For the first time we hear of them as a prominent salonican family with Avraam Salem who we learn was an excellent medical doctor around 1550 – J.Nehama hints he was part of the Coimbra University graduates though we don’t know where does he base this. Other members of the family focus on commerce and become major philanthropists like the Great Benefactor of the Jewish Community Avraam Salem, while others become important rabbis like the Chief Rabbi of Amsterdam Salomon Salem or school founders like Chaim Salem. Among them is Emmanuel Salem, the first general secretary of the Bar Association of the city and among the three if not the most important lawyers in the history of the city. But with him we shall deal in this post.

Τhe history of Emmanuel Salem, prominent lawyer and homme d’influence of Salonica here.
The history of Raphael Salem, famous mathematician here.

For more photos you can visit the excelent, (and I am being modest here), site of Radamanth., while here you can see the satellite image by Google.

High analysis photo (click to enlarge) /source: stageo