Η δολοφονία του Γιωσέφ Καραμφίλ – μέρος 1ο

Οι τέσσερις μήνες μεταξύ Νοεμβρίου 1926 και Φεβρουαρίου 1927 αποτελούν από τους σημαντικότερους μήνες στην ιστορία του  Εργατικού Κινήματος αλλά και της  Θεσσαλονίκης και της εβραϊκής κοινότητας της πόλης. Κομβικό σημείο υπήρξε η δολοφονία από αστυνομικούς του καπνεργάτη Γιοσέφ Καραμφίλ, ένα από τα πρώτα θύματα στην ιστορία του οργανωμένου εργατικού κινήματος και πιθανότατα το πρώτο στην Θεσσαλονίκη.

Η πολιτική κατάσταση στην Θεσσαλονίκη

Γηραιός ισραηλίτης ψηφίζει σε παλαιότερες εκλογές/πηγή: sarantakos.wordpress.com

Ξεκινάμε από τις εκλογές του 1926, οι πρώτες σύγχρονες εκλογές στις οποίες καθιερώθηκε το έντυπο ψηφοδέλτιο με σταυρό προτίμησης και ταυτόχρονα η απλή αναλογική. Για την Θεσσαλονίκη η ιδιαιτερότητα ήταν οτι ήταν οι πρώτες εκλογές που η εβραϊκή κοινότητα είχε αποδεχθεί να διεξαχθούν κάτω από το καθεστώς των ξεχωριστών εκλογικών τμημάτων – ένα μέτρο του Ελευθερίου Βενιζέλου που αργότερα κρίθηκε και αντισυνταγματικό με σκοπό να περιορίσει την εκλογική δύναμη των εβραίων ψηφοφόρων πρακτικά «επειδή δεν τον εψήφιζαν«. Το μέτρο αυτό ακολουθούσε μια σειρά αντιεβραϊκής νομοθεσίας, όπως η επιβολή της χριστιανικής Κυριακής ως ημέρα αργίας στον εβραϊκό πληθυσμό, η μορφή της ανοικοδόμησης μετά την πυρκαγιά του 1917 κ.α. που έρχονταν σε αντίθεση με τις φιλοεβραϊκές διακηρύξεις του πριν την παγιοποίηση της ελληνικής κυριαρχίας στην πόλη.

Τότε, για πρώτη και τελευταία φορά, συγκροτήθηκε ενιαίο κόμμα από την εβραϊκή κοινότητα της Θεσσαλονίκης που ένωνε όλες τις τάσεις, (σοσιαλιστές, αφομοιωτικοί, σιωνιστές), που μέχρι τότε αντιμάχονταν μεταξύ τους. Το κόμμα ονομάστηκε «Εβραϊκή Πολιτική Ένωση» και περιλάμβανε κορυφαίους εκπροσώπους της θεσσαλονικιώτικης κοινωνίας: από τον σημαντικό εκδότη και βουλευτή Μέντες Μπεσαντζή, μέχρι τον Γιομτώβ Γιακοέλ των Απομνημονευμάτων και τον Αβράαμ Ρεκανάτι, αντιδήμαρχο Θεσσαλονίκης και μετέπειτα βουλευτή της Κνεσέτ. Προφανώς δεν ηταν οι μοναδικοί εβραίοι υποψήφιοι, 3 βρέθηκαν με το «Ενιαίο Εκλογικό Μέτωπο Εργατών, Αγροτών και Προσφύγων» (ουσιαστικά το ΚΚΕ) και 1 με τον «Λαϊκό Εργατοπροσφυγικό Συνδυασμό». Στην πόλη της Θεσσαλονίκης ψήφισαν περίπου 40.000 από τους οποίους 10.000 ήταν οι εβραϊκές ψήφοι στα ξεχωριστά εκλογικά τμήματα.

Σε κεντρικό επίπεδο η βενιζελική παράταξη εξέλεξε 143 βουλευτές, ενώ η αντιβενιζελική 127 – ενώ στην Θεσσαλονίκη φάνηκε να διατηρείται η πόλωση μεταξύ βενιζελικών προσφύγων και αντιβενιζελικών γηγενών αν και δεν μπορούμε να μιλούμε με σιγουριά. Οι εβραϊκές ψήφοι μοιράστηκαν μεταξύ της ΕΠΕ σε ποσοστό 57.7%, του Ενιαίου Μετώπου σε 37.7% και 4.6% σε άλλα κόμματα – δηλαδή μοιράστηκαν μεταξύ του εβραϊκού κόμματος και του ΚΚΕ για να το θέσω διαφορετικά. Το δε συνολικό ποσοστό του Λαϊκού Μετώπου σήμαινε οτι περίπου το 60% της δύναμης του βασίζονταν σε εβραϊκές ψήφους, γεγονός που αν συνδυαστεί με τα δημογραφικά δεδομένα δείχνει την ισχνή απήχηση του στις χριστιανικές μάζες. Το γεγονός αυτό δεν ήταν αναπάντεχο αν κανείς σκεφθεί την παρουσία της εβραϊκής κοινότητας ως μιας ολοκληρωμένης αστικοποιημένης κοινωνίας, ένα χαρακτηριστικό που δεν διέθετε ορθόδοξη κοινότητα της πόλης.  Για την ιστορία αναφέρουμε οτι εκλέχθηκαν για την ΕΠΕ ο Ισαάκ Σιακκή βασιλόφρων και εκδότης της El Verdad (H Αλήθεια), ο Μέντες Μπεσαντζή σιωνιστής και εκδότης της El Puevlo (O Λαός). Για το Λαϊκό Μέτωπο θα εκλεγούν οι Δαυίδ Σουλάμ και Ζακ Βεντούρα, με τον τελευταίο να είναι από τα κορυφαία μέλη σε πανελλαδικό επίπεδο. (1)

"Μακεδονία" της 9/11/1926

Τα αποτελέσματα προκάλεσαν έντονες διαμάχες στο εσωτερικό της εβραϊκής κοινότητας: οι σιωνιστές προσπάθησαν να αγνοήσουν το αποτέλεσμα μιας και αντιμάχονταν τους κομουνιστές για τον έλεγχο του σαλονικιώτικου προλεταριάτου – ενδεικτικό είναι το ρεπορτάζ για μικροσύρραξη μεταξύ των σε ένα από τα τμήματα στον Οικισμό Χιρς από μια «Μακεδονία» κρυφογελάει. Άλλοι κατηγόρησαν την Κοινότητα οτι είχε αφήσει τους φτωχούς εβραίους στην μοίρα τους, ενώ οι βασιλόφρονες κατηγόρησαν την Κυβέρνηση με τις ίδιες αιτιάσεις. Τα αποτελέσματα αυτά όμως υπήρξαν λιαν ευπρόσδεκτα από τον βενιζελικό Τύπο της εποχής που χαρακτηρίζονταν από τον επιθετικό αντισημιτισμό και αντικομουνισμό του. Τα «κόκκινα δαιμόνια υπάρχουν κατά μεγάλη πλειονότητα μεταξύ των Ισραηλιτών. Η διαπίστωσης του γεγονότος τούτου σαφώς διαγράφει τα μέτρα τα οποία δεον να λάβουν αι αρμόδιαι αρχαί  απέναντι των αλλοφύλων οι οποίοι τόσο θρασέως, αλλά και μεθοδικώς υπονομεύουν τα ιερά και όσια της ελληνικής φυλής» διαλαλούσαν τα, μετριοπαθή κατά τ’άλλα, «Μακεδονικά Νέα». Η «Μακεδονία», εμφανίζεται πιο διακριτική μιας και στην αρχή τα αποτελέσματα δεν είναι ξεκάθαρα ακόμη: «Το θαυμάσιο σύστημα της αναλογικής απέδειξε χιμαιρικόν το κίνδυνον του κομουνισμού, υπό τον οποίο που ελέγετο οτι σφαδάζει η Μακεδονία. Με την αναλογική απεδείχθη η μηδαμινότης των κομουνιστών. Και οι ελάχιστοι φωνασκοί είναι ξένης θρησκείας και ξένης εθνότητος από τους Ελληνας». (2)

Η, σχετικά μικρή, απήχηση του κομουνισμού στην χριστιανική κοινότητα εξηγείται από την γενικότερη σύσταση της. Η χριστιανική κοινωνία της πόλης είχε αλλοιωθεί από την έλευση του νοτιοελλαδίτικου κρατικού μηχανισμού και των γραφειοκρατών του, αλλά και από τους Εποικους, (την επίσημη ονομασία των χριστιανών προσφύγων που προέκυψαν από την διακρατική ανταλλαγή των πληθυσμών το 1923). Η συντηρητική γηγενής κοινότητα ήταν σχετικά μικρή και αποτελούνταν από μικροεπαγγελματίες για τους οποίους ο κομουνισμός δεν έδινε λύση. Οι νοτιοελλαδίτες ήταν κατά πλειοψηφία συνδεδεμένοι με τον κρατικό μηχανισμό και άρα εξ ορισμού αντίθετοι με κοινωνικά ανατρεπτικές ιδεολογίες. Οι πρόσφυγες είχαν συνδέσει την τύχη τους με τον βενιζελισμό, φορέα του ελληνικού εθνικισμού μιας και έβλεπαν οτι η νέα τους πατρίδα ήταν ήδη γεμάτη και μάλιστα από «αλλοεθνείς». (Για τους προσφυγικούς παράγοντες  η μάχη εναντίων των εβραίων αργότερα έγινε μια μέθοδος για να αποδείξουν την – αμφισβητούμενη από τους γηγενείς έλληνες – ελληνικότητα τους και ταυτόχρονα να καρπωθούν οικονομικά και κρατικά οφέλη στηριζόμενοι πάνω σε υπάρχουσες αντισημιτικές δοξασίες). Άλλωστε η «πίτα» συνεχώς μίκραινε αφού η ενσωμάτωση της Θεσσαλονίκης στο ελληνικό κράτος είχε οδηγήσει σε μια ύφεση αφού είχε στερηθεί της βαλκανικής ενδοχώρας και την είχε μετατρέψει σε μια συνοριακή πόλη.

Τα μέτρα που εύχονταν τα Μακεδονικά Νέα δεν άργησαν να παρθούν και το 1927 είδε την ίδρυση των πρώτων παρακρατικών οργανώσεων που έχαιραν κρατικής ενίσχυσης και προστασίας. Άλλες είχαν περισσότερο αντικομουνιστικό χαρακτήρα, ενώ άλλες κυρίως αντισημιτικό όπως η Μακεδονική Εθνική Οργάνωση που οργάνωσε το πρώτο μποϋκοτάζ εναντίων εβραϊκών καταστημάτων απειλώντας να δώσει «αρμόζων μάθημα στην σφηκοφωλέα της Θεσσαλονίκης». Το Ιανουάριο του 1927 κατατέθηκε η άδεια για την ίδρυση της πιο διάσημης αντισημιτικής οργάνωσης, της Εθνικής Ένωσης «Η Ελλάς» ή αλλιώς ΕΕΕ και στις 5 Φεβρουαρίου 1927 αναγνωρίσθηκε από το Πρωτοδικείο Θεσσαλονίκης.

Ένα μήνα μετά είχαμε την δολοφονία του Γιοσέφ Καρεμφίλ.

Το δεύτερο κομμάτι εδώ

(1) «Οι Εβραίοι της Θεσσαλονίκης στις εκλογές του Ελληνικού Κράτους 1915/1936» – Δημοσθένης Δώδος
(2) Εφημερίδα «Μακεδονία» 9-10-11-12 Νοεμβρίου 1926